Régimódi történet (Magyar)
Ez a könyv azért íródott, mert hát esztendővel ezelőtt egy régiségkereskedésben
megvettem egy arasznyi, széles szájú, kék porcelán kannát, amelyen lótuszok
között két Hattyú tollászkodott.
Nem volt szükségem semmiféle kannára, legkevésbé olyanra, amelye hattyúk merengenek.
Rögtön megbántam, ahogy megvettem, már a csomagolóban. Otthon be se tettem a
porcelánok közé, egy darabig azzal a gondolattal játszottam, elajándékozom,
van olyan barátunk, aki gyűjti a szecesszió jellegzetes alkotásait. Végül nem
adtam oda senkinek, de a konyhába degradáltam. Vidéki gyanakvásom több évtizedes
a fővárosban való tartózkodás után sem enyhült, nálunk mindig megtöltött petróleumlámpa
és gyertyák várják az esetleges áramzavart, s különböző célokra tárolt vízzel
iparkodom kivédeni az olykor valóban bekövetkező vízhiányt. Van egy mindig megtöltött
piros kancsóm a leanderek locsolására, egy műanyag vödrünk főzésre, mosdóvíznek,
a hattyús porcelán kannát azzal a gondolattal csorgattam tele, ebből főzök majd
teát, kávét. Időnként használtam is. Ritkán. Ritkán van baj a vízszolgáltatással.
Nemigen törődtem a kannával, de mikor egyszer észrevettem, hogy valaki elmozdította
onnan, ahová állívottam, és nem látom, indokolatlanul ingerült lettem, visszaraktam
a helyére.
Ezekben az években nemegyszer kaptam rajta magam azon, hogy olyasmit csinálok,
ami nem jellemző rám – sőt. Újévi és névnapi jókívánságokat küldtem olyan családtagoknak,
akiknek még kislánykoromban megmagyaráztam, többek közt azért vágyom olyan hevesen
független kenyérkereső lenni, hogy vége legyen a szüleim megkívánta értelmetlen
körbeköszöntgetésnek, réges-rég halálra ítélt barátságokat támasztottam fel,
s ezen legalább annyira megdöbbentem, mint az érdekeltek, akikre egyszer csak
úgy kezeltem mosolyogni, mintha mi se történt volna tíz-húsz-harminc-negyven
év alatt. Rokonaim száma riasztóan megnőtt, író-olvasó találkozókat vállaltam
nehezen megközelíthető vidékeken, mert hirtelen kíváncsi lettem rá, apám-anyám
merre született, eljártam temetésekre, gyászmisékre, keresztelni, érintkezési
köröm kitágult, elfogadtam azelőtt mindig visszautasított meghívásokat, voltam
házassági tanú, az egyik rokon lány Mátyás-templombeli esküvője után, a családi
fogadáson, ahol megszámlálhatatlanul sokan voltunk, jókedvű halként úsztam a
vendégek óceánjában, akiket mind ismertem a saját világrajövetelem vagy az illető
születése óta, s akik közül – tapintatosan – senki sem kérdezte meg, miféle
közegben tartózkodtam a gyerekkorom és az aznap közti időszakban, hogy mindeddig
nem láttak, s ugyan mi bírt rá, hogy egyszer csak visszatérjek. Megváltozott
lényem legdöbbenetesebb új vonása az az érdeklődés volt, amellyel – számára
is váratlanul – nálam csaknem tíz évvel idősebb testvérem felé fordultam. Ha
találkoztunk, ha együtt lehettünk, majdnem riasztó látványt nyújtottunk a kívülállóknak,
mert röhögtünk, tomboltunk, soha nem hallottt dalokat bömböltünk egy képzeletbeli
gitár kísérete mellett, s az egymást elvesztett, majd újra megtalált fivér-nővér
félpénz-ismertetőjeleként titokzatos szavakat illesztettünk egymás mellé, értelmes
hangrendű, mégis érthetetlen fogalmakat.
Egyszer, mikor felugrott hozzánk, a szokottnál is kevesebb ideje volt, míg a
teát készítettem, kijött velem a konyhába, hogy addig is beszélgethessünk. Mindig
mulattatta a minden négyzetcentiméterén beépített, csepp helyiség, csodálkozott,
hogy lehet főzni benne. Háttal álltam neki, így érzékeltem, hogy mozdul, felemel
valamit; a teásdoboz volt a közelében, gondoltam, azt nézi meg. De mikor megfordultam,
a hattyús kannát láttam a kezében, óvatosan megfordította, hogy ki ne loccsanjon
belőle a víz.
– Hol a ragasztás? – kérdezte a fivérem.
Rábámultam. Ha új játékot talált ki, nem ismertem a szabályait.
– Megáll az ész – mondta. – Pesten csinálták? Semmi nyoma, hogy eltört.
– Ez? – kérdeztem. – Vadonatúj. Már amilyen vadonatúj tárgyak a BÁV-ban vannak.
Honnan szeded, hogy törött? Most vettem, nincs egy éve.
– Menj a csodába – szólt rám majdnem haraggal. – Hiszen én törtem el.
És ment be a szobába, vitte a kannát, én meg utána a teával, és míg betöltöttem,
még mindig az volt az érzésem: játszik. Csak amikor már az asztalhoz ültünk,
s ő elmagyarázta a többieknek, hol állott nálunk a Szent Anna utcai lakásban
ez a kanna, amelyet ő gyerekkorunkban eltört, de amelyet valaki mesterien összeragasztott,
értettem meg, hogy szó sincs semmiféle játékról, éppen csak nem erről a kannáról
beszél, hanem a hasonmásáról, aminek abban a korban, amikor gyártották, ezer
meg ezer testvére lehetett. A Szent Anna utcai lakásban volt egy hattyús kannánk,
ő eltörte, kidobták, elfelejtettük, elfelejtettem. Én bizonyos, hogy igen. Az
a valaki, aki újévi üdvözleteket ír újabban, esküvőre jár, konfirmációra, rekviemre,
összekeresgéli a rokonait, vizitel, vendéget hív, az az idegen, az nem. Az emlékezett
erre a kannára, ami csalás, káprázat, nem igaz, nem azonos azzal, ami valaha
eltörött, és az ő otthonában állt, de: valahol persze mégiscsak azonos, hát
meg kell venni, haza kell hozni, mert ott kell lennie, ahol ő él, az ő közelében. Kiadó | Magvető és Szépirodalmi Könyvkiadó |
Az idézet forrása | 11-14 |
|
Staroświecka historia (Lengyel)
Ta książka napisana zostata dlatego, że parę lat wcześniej kupiłam w pewnym
sklepie ze starociami niebieski dzbanuszek, wśród kwiatów lotosu stroszyły na
nim pióra dwa łabędzie.
Nie potrzebowałam żadnego dzbanka, a już najmniej takiego z łabędziami. Natychmiast
pożałowałam zakupu, już w pakowalni. W domu nie postawiłam go z inną porcelaną,
bawiłam się myślą, że go podaruję, mamy bowiem przyjaciela, który zbiera secesyjne
drobiazgi. W końcu jednak nie dałam go nikomu, tylko postawiłam w kuchni. Nawet
dziesiątki lat pobytu w stolicy nie wyleczyły mnie z prowincjonalnej zapobiegliwości,
na ewentualne zakłócenia w dopływie prądu czekają u nas zawsze napełniona lampa
naftowa i świece, zaś przed brakiem wody, co rzeczywiście niekiedy się zdarza,
staram się zbezpieczyć, trzymając ją w różnych naczyniach, z przeznaczeniem
do różnych celów. Mam zawsze pełny czerwony dzbanek do podlewania oleandrów,
plastykowe wiadro z wodą do gotowania i mycia, porcelanowy dzbanuszek napełniłam
z myślą, że będę z niego brała wodę na kawę i herbatę. Czasami nawet używałam
go. Rzadko. Rzadko są kłopoty z wodą. Niezbyt przejmowałam się tym dzbankiem,
ale kiedy pewnego razu spostrzegłam, że ktoś go ruszył z półki, gdzie zawsze
stoi, i nie widzę go, wpadłam w nieuzasadniany gniew i odstawiłam go na miejsce.
W tych latach przyłapywałam się często na tym, że robię coś takiego, co jest
do mnie niepodobne. Wysyłałam życzenia imieninowe i noworoczne takim krewnym,
którym jeszcze jako dziecko wytłumaczyłam, że między innymi dlatego tak gorąco
pragnę być osoba zarabiającą na życie i niezależną, aby wreszcie - skończyć
z tym nonsensownym składaniem życzeń, którego wymagali moi rodzice, wskrzesiłam
pogrzebane przed wiekami przyjaźnie i dla mnie samej było to równie zaskakujące
jak dla tych ludzi, do których nagle zaczęłam się uśmiechać, jak gdyby nic się
nie wydarzyło w ciągu ostatnich trzydziestu czy czterdziestu lat. Liczba moich
krewnych zastraszająco wzrosła, decydowałam się na wieczory autorskie na dalekiej
prowincji, bo nagle zaczęłam być ciekawa miejsc, gdzie urodzili się moi rodzice,
chodziłam na pogrzeby, na msze żałobne, na chrzciny, rozszerzył się krąg ludzi,
z którymi utrzymywałam stosunki, przyjmowałam odrzucane zawsze dotąd zaproszenia,
byłam świadkiem na ślubie mojej młodej kuzynki w kościele Św. Macieja, na rodzinnym
przyjęciu, gdzie zebrały się nas nieprzebrane tłumy, jak pogodna ryba pływałam
w oceanie gości, których znałam od chwili moich własnych czy też ich narodzin
i spośród których nikt - taktownie - nie spytał, gdzie też się podziewałam w
okresie między dzieciństwem a dniem dzisiejszym, że nie było mnie widać, i jaki
jest powód, że tak nagle wróciłam. Najbardziej zaskakujące było to zainteresowanie,
z którym - dla niego samego też nieoczekiwanie -zwróciłam się ku starszemu ode
mnie o niemal dziesięć lat bratu. Gdy spotykaliśmy się; gdy byliśmy razem, przedstawialiśmy
dla osób postronnych widok wręcz szokujący, bo zaśmiewaliśmy się i wygłupiali,
przy akompaniamencie nie istniejącej gitary wyśpiewywaliśmy nigdy nie słyszane
melodie i jak rodzeństwo, które odnalazło się po długiej rozłące, wypowiadaliśmy
jak szyfr dla nas tylko zrązumiałe tajemnicze słowa, które dla innych nie miały
sensu.
Pewnego razu, kiedy wpadł do nas i miał mniej czasu niż zazwyczaj, wyszedł ze
mną do kuchni, kiedy szykowałam herbatę, żeby i przez ten czas rozmawiać. Zawsze
śmieszyło go to mikroskopijne pomieszczenie, którego każdy centymetr był obudowany,
dziwił się, jak można w nim gotować. Byłam do niego odwrócona tyłem i tylko
wyczułam, że porusza się, coś zdejmuje: najbliżej było pudełko z herbatą, pomyślałam
więc, że to ono go zącjekawiło. Ale kiedy spojrzałam, zobaczyłam w jego ręce
dzbanuszek z łabędziami, obracał go ostrożnie, żeby nie rozlać wody. „Gdzie
sklejenie?" – zapytał mnój brat. Spojrzałam ze zdumieniem. Jeśli wymyślił
nową zabawę, nie znałam reguł. „Nie do wiary! - rzekł. - W Peszcie go kleili?
Żadnego znaku po stłuczeniu." „To? - zapytałam. - Przecież to jest nowe.
Oczywiście zakładając, że w komisie są nowe rzeczy. Dlaczego myślisz, źe był
stłuczony? Niedawna go kupiłam, nie ma jeszcze roku." „Idź do diabła -
burknął nieomal że złością. - Przecież sam go stłukłem." I poszedł do pokoju
niosąc dzbanek, a ja za nim z herbatą, i podczas gdy ją nalewałam, wciąż jeszcze
miałam wrażenie: bawi się. Dopiero kiedy już usiedliśmy przy stole i mój brat
opowiedział pozostałym, gdzie w naszym mieszkaniu przy ulicy Świętej Anny stał
ten dzbanuszek, który on w dzieciństwie stłukł, ale potem ktoś go widocznie
po mistrzowsku skleił, zrozumiałam, że nie ma mowy o żadnej zabawie, po prostu
mówimy o różnych dzbanuszkach, które w okresie, gdy je produkowano, musiały
mieć tysiące rodzeństwa. W mieszkaniu przy ulicy Świętej Anny mieliśmy dzbanek
z łabędziami, mój brat go stłukł, wyrzucono skorupy, zapomnieliśmy, zapomniałam.
W każdym razie ja na pewno. Ale ten ktoś, kto ostatnio wysyła życzenia noworoczne,
chodzi na śluby, na konfirmacje, msze żałobne, szuka rodziny, składa wizyty,
za prasza gości, ten ktoś całkiem mi obcy, nie zapomniał. Ten ktoś pamiętał
dzbanek, który jest oszustwem, mirażem, kłamstwem, czymś zupełnie innym niż
ów dzbanek, który stłukł się niegdyś i stał w jego domu, jest jednak identyczny,
a więc trzeba go kupić, trzeba go przynieść do mieszkania, bo przecieź musi
by tam, gdzie ten ktoś żyje, w jego pobliżu.
To był ten dzień, kiedy przyznałam się, że przegrałam bitwę. Wszyscy przegraliśmy,
Elek Szabó, Lenke Jablonczay i ja, nasza trójka, która niegdyś, jak grupa spiskowców,
zawarła przymierze. „Byłaś tu z nami bardzo szczęśliwa – powiedział pewnego
wieczoru mój ojciec, kiedy rzeczowo dyskutowali; jak to będzie w przyszłości,
gdy już ich zabraknie, jak gdyby ustalali menu na następny dzień - nawet za
bardzo. Trzeba będzie zburzyć, rozebrać scenę. Kiedy nas już niestanie, nie
wolno ci zatrzymać ani mebli, ani niczego innego. Musisz porozdzielać, porozdawać
rzeczy." „Wszystko, słyszysz? - wtrąciła się matka. - Moje książki też.
Większość moich książek z okresu panieństwa to i tak bzdury. Zrozumiałaś? Nie
chcę, żebyś się oglądała za siebie. Patrz naprzód! Nie chcę, żeby stoliczek
do szycia, jakaś stara szafa... Chcę, żebyś się śmiała. Żebyś uwolniła się od
nas, żebyś nic cierpiała. Obiecujesz?" Obiecałam. Wraz z nimi zniknął dom,
mieszkanie, meble; przedmioty - niemal wszystkie przedmioty tak jak chcieli.
Kiedy nie zostało już prawie nic, co mogłoby mi przypominać tamto życie, do
którego nie było powrotu, zaczęłam odszukiwać krewnych, żeby w ich twarzach
rozpoznawać kształt warg, łuk czoła, wykrój oczu któregoś z moich rodziców,
szukałam ludzi, którzy ich znali, pamiętali ich głosy, żarty, piosenki, odziedziczyłam
po nich przyjaciół, stosunki, spotkania z tymi, którzy widywali ich w określone
dni tygodnia, i chodziłam na te spotkania zamiast nich. W sklepie też pewną
ręką sięgnęłąm po przedmiot; którego wspomnienie już dawno zatarł we mnie czas,
ten czas, który miał władzę tylko nad moją świadomością, ale nie nad instynktami.
Po niebieskiej, porcelanowej wodzie przypłynęli zmarli, powrócili do domu na
grzbietach łabędzi, z pewnym skrępowaniem, ale zadowoleni, bo naprawdę uczynili
wszystko, żeby mi pomóc, ale nie udało się. I znów byliśmy razem wszyscy troje,
matka, ojciec i ja, a ja, żeby móc dalej żyć, napisałam najpierw Starą studnię,
teraz zaś Staroświecką historię.
Kiadó | Państwowy Instytut Wydawniczy, Varsó |
Az idézet forrása | 11-14 |
|