Ez az oldal sütiket használ

A portál felületén sütiket (cookies) használ, vagyis a rendszer adatokat tárol az Ön böngészőjében. A sütik személyek azonosítására nem alkalmasak, szolgáltatásaink biztosításához szükségesek. Az oldal használatával Ön beleegyezik a sütik használatába.

Balázs József: Koportos (Koportos Lengyel nyelven)

Balázs József portréja

Koportos (Magyar)


– Balog – intett neki a brigádvezető –, jöjjön ide.
Balog Mihály a fortyogó kátrányt figyeli, azon gondolkodik, hogy tegyen–e még a tűzre. Egy lépést tesz oldalra, onnan nézi a hordó alját, a felcsapó lángot. Gumicsizmát hord, a térdénél elhasadt a nadrágja, s a térdkalácsa úgy kandikál ki a nadrágból, mint egy sovány ököl. Maga Balog Mihály is sovány ember. Még falubelijei is – akikkel együtt dolgozik – csak Sovány Balognak hívják. Nem szereti, ha így nevezik, szívesebben hallja, ha csak Mihálynak szólítják. A brigádvezető meg csak úgy hívja, hogy Balog.
Megfordul, és csak most veszi észre, hogy beszélni akarnak vele.
– Balog – szólt újra a brigádvezető –, jöjjön ide.
Intett a fejével is, de kerülte a tekintetét: Maga elé nézett, és úgy várta Balog Mihályt. A hordóban egyenletesen fortyogott tovább a kátrány, de egy nagyobb hasáb fát még tett a tűzre. Gyorsan rágyújtott. Az oldalra való biccentése és a gyors rágyújtás egyben azt is jelezte, hogy „rögtön megyek”. A cigarettát két ujja közé fogta, égő végével a tenyere felé, elrejtve tartotta.
– Jöjjön félre – mondja a brigádvezető –, beszélnem kell magával.
– A felesége – s itt hosszabb szünetet tartott – nem volt beteg, amikor eljött otthonról?
A brigádvezető mondata közben Balog Mihály víztől csillogó gumicsizmáját nézte, aztán a kanyarodó út felé fordult.
– Nincs tán itt az asszony? – néz fel Balog, s utána a könyökét a derekához szorítja, és megigazítja a nadrágját.
– Nincs, itt nincs – válaszol a brigádvezető. Már-már mondana ismét valamit, amikor Balog szólal meg újra.
– Azt hittem, utánam jött. A múltkor is mondta, hogy majd elmegyek én hozzád.
A brigádvezető motyogott valamit, bólogatott is, aztán Baloghoz fordult.
– Nézze, Balog, férfiak vagyunk… Itt abbahagyta.
Már maga is csodálkozott, hogy mindig így kezdte, ha hasonlóan a mostani helyzethez, valamit el kellett mondania. „Nézze, Balog, férfiak vagyunk. Nézze, Kis, férfiak vagyunk. Nézze, Nagy, férfiak vagyunk…” Idegennek is érezte kiejteni a száján, soha nem is használta, csak amióta brigádvezető.
„Itt a távirat, menjen Balog Mihályhoz”, mondta egy félórája a csoportvezető. „Küldje haza minél hamarabb…"
A brigádvezető – közepes termetű, haját lelkiismeretesen és gondosan hátrafésülő ember – azt hitte, hamar túl lesz az egészen, „nem olyan nagy dolog ez”. Ez a Balog meg cigány is, vagy afféle, csak nem veszi annyira a szívére.
– Semmi baja nem volt a feleségemnek – válaszol gyorsan Balog, mert eszébe jutott az iménti kérdés. – A feleségem nem abba a faluba való, ahová én, lehet, hogy eltitkolta a baját. A fehérnéppel nem lehet tudni.
– Nem lehet tudni – erősítette meg a brigádvezető.
Ahogy így állt előtte Balog – görbe lábain, megroggyant térddel, nehezen lélegezve –, megsajnálta. Felnézett, majd kinyújtotta a kezét, és letépett egy levelet a lehajló ágról. Nézegette, a markában szorongatta, majd eldobta. Közben – csak egy pillanatra – elfeledkezett arról, hogy miért is jött ide. A kerítés mellől a várost nézte, a piros háztetőket, a kanyarodó utakat.
Ahogy megfordult, Balog még közelebb állt hozzá, mint az imént. A brigádvezetőnek úgy tűnt, hogy elég lenne egy lépés, és összeérne az arcuk. Úgy érezte, most muszáj Balog szemébe néznie. Sovány nyakán az ereket, vékony arcát figyelte. Láthatta, hogy Balog felhúzza a szemöldökét, és ettől egyszerre élni kezdett a sovány ember arca. Balog még közelebb lépett a brigádvezetőhöz.
– Nézze, Balog. A felesége tegnap meghalt.
Balog Mihály leengedte a szemöldökét, arca merevvé és komollyá vált. Ahogy nyelt egyet, száját szorosan összezárta.
– Meghalt?
– Meg.
– Mikor?
– Most táviratoztak. Tegnap.
– A feleségem fiatalabb volt, mint én.
– Maga is fiatal még, Balog…
– Fiatalabb volt, mint én – mondja másodszor is, de hirtelen elhallgat. Elereszti a cigarettavéget, mert már a kezét égette.
– Most mit csináljak?
– Hazamegy. Elintéz mindent. Utána visszajön dolgozni. Adunk majd egy kis segélyt is. Ma van a fizetés, még azt megvárja, azután a többiekkel hazamegy.
A brigádvezető mondana is még valamit, meg nem is. Gondolkozik.
Balog Mihály pedig megfordul, és visszamegy a hordóhoz.
A brigádvezető még utánakiált: – Nyugodtan hagyja abba a munkát, a napját úgyis elszámolják, menjen mosakodni.
„Az asszonynak a múltkor is fodros kötőt vittem haza meg kardigánt – gondolja Balog Mihály. – Felvette mind a kettőt. Amikor a boltban vásároltunk, kezét végighúzta rajta, simogatta.”
Hirtelen arra is gondolt, hogy amíg hazamegy, el ne lopják a kardigánt. Mert az Aladár kabátját ellopták.
Aladárt, a legjobb barátját, akivel Balog Mihály bebarangolta az országot, két hónapja temették el. „A halála előtt ellopták azt a kabátját, amit éppen rá akartak húzni.”
Kénytelen volt odaadni a sajátját, hogy eltemethessék.
Most, hogy a felesége meghalt, egyre többet gondolt Aladárra is. Aladárral megértették, megvédték egymást. „Csak a temetése… Szégyen volt. A temetése szégyen volt. A papon kívül alig voltak.”
Balog Mihálynak kellett lecsavarozni a koporsót, ő segített a sírásóknak, s a koporsó leengedésénél is segédkezett.
„Aladár meghalt, nagyon szegény temetése volt. A feleségének nem volt pénze, a falu temettette el, így mondták. Egy hét múlva már Aladár felesége összeállt valakivel, el is ment a faluból. Pedig rendes ember volt Aladár. Cimbalmozott. Együtt dolgoztunk a betonúton, együtt jártunk az erdőre fáért. Aladár hegedülni is tudott. Olyan hirtelen halt meg; mint a feleségem.”


KiadóHolnap Kiadó, Budapest
Az idézet forrásaKoportos + Magyarok + Fábián Bálint találkozása Istennel 3. kiad. p. 7-10.

Koportos (Lengyel)

Trumniska

1.
- Balog - skinął na niego brygadzista :- Przyjdżcie no tu.
Mihály Balog obserwuje bulgoczącą smołę; zastanawia się, czy ma jeszcze dołożyć do ognia. Odchodzi nieco na bok, stamtąd patrzy na spód beczki i strzelający w górę płomień. Nosi gumiaki, na skalanie pękły mu spodnie i rzepka wystaje z nogawki niczym chuda pięść. Sam Mihály Balog też jest chudym mężczyzną. Nawet jego krajanie ze wsi - z którymi razem pracuje - wołają na niego po prostu Chudy Balog. Nie lubi, kiedy go tak nazywają, chętniej słyszy, gdy mówią do niego Mihály. A brygadzista zwraca się do niego tylko: Balog.
Odwraca się i dopiera teraz spostrzega, że chcą z nim rozmawiać.
- Balog - odezwał się ponownie brygadzista. - Chodźcie no tu.
Skinął też głową, ale unikał jego wzroku. Patrzył przed siebie i w ten sposób czekał na Mihálya Baloga. W beczce nadal równomiernie bulgotała smoła, ale Balog dołożył jeszcze do ognia spore polano. Pospiesznie zapalił papierosa. Kiwnięcie głową w bok i szybkie zapalenie miało znaczyć: „już idę". Wziął papierosa w dwa palce, trzymał go w ukryciu, zapalonym końcem do środka dłoni.
- Chodźcie na chwilę --- mówi brygadzista - mam z wami do pomówienia.
- Wasza żona - i tu zrobił dłuższą pauzę - nie była chora, kiedy wyjeżdżaliście z domu? Brygadzista mówiąc patrzył na lśniące od wody gumiaki Mihálya Baloga, potem odwrócił się ku skręcającej drodze.
- Nie ma jej tu czasem? - podnosi oczy Balog, a potem przyciska łokcie do pasa i podciąga nimi spodnie.
- Nie ma jej tu, nie ma - odpowiada brygadzista. Już znów by coś powiedział, kiedy Mihály Balog odzywa się ponownie.
- Bo myślałem, że za mną przyjechała. Ostatnio coś mówiła, że mnie odwiedzi.
Brygadzista coś wymamrotał, pokiwał też głową, potem odwrócił się do Baloga.
- Posłuchajcie, Balog, jesteśmy mężczyznami...
Tu przerwał.
Już nawet sam się dziwił, że zawsze w tem sposób zaczynał, gdy podobnie jak w dzisiejszej sytuacji miał coś do powiedzenia „,Posłuchajcie, Balog, jesteśmy mężczyznami. Posłuchajcie, Kis, jesteśmy mężczyznami. Posłuchajcie, Nagy, jesteśmy mężczyznami..." To zdanie była mu całkiem obce, nigdy go nie używał, dopiero odkąd jest brygadzistą.
Jest telegram, więc trzeba iść do Mihálya Baloga, powiedział przed pół godziną kierownik ekipy. „Wyślijcie go jak najszybciej do domu..."
Brygadzista - człowiek średniej postury, starannie i sumiennie zaczesujący włosy do góry - sądził, że szybko przez to przebrnie. „Nie taka znów wielka sprawa". Ten Balog to chyba jakiś Cygan czy coś w tym rodzaju, pewnie nie weżmie sobie tego zbyt do serca.
- Nic mojej żonie nie było - odpowiada pospiesznie Balog, bo przypomina mu się poprzednie pytanie. - Moja żona jest z innej wsi niż ja, możliwe, że ukryła chorobę. Z kobietami nigdy nic nie wiadomo.
- Nie wiadomo - potwierdził brygadzista.
Kiedy tak stał przed nim Balog – na krzywych nogach, z wystającym przez dziurę w spodniach kolanem, oddychając z wysiłkiem - pożałował go. Spojrzał w górę, potem wyciągnął rękę i zerwał liść z pochylającej się gałęzi. Oglądał go, miął w garści, potem rzucił. Jednocześnie - tylko na krótką chwilę - zapomniał o tym, po co tu przyszedł. Przez płot spoglądał na miasto, czerwone dachy domów, kręte drogi.
Kiedy odwrócił się, Balog stał jeszcze bliżej niż przedtem. Brygadziście wydało się, że wystamczyłby jeden krok, aby spotkały się ich twarze. Poczuł, że teraz musi patrzeć na Baloga. Obserwował żyły na chudej szyi, szczupłą twarz. Widział, że Balog unosi brwi i od tego nagle ożywa twarz chudego człowieka. Balog zrobił jeszcze krok ku brygadziście.
- Posłuchajcie, Balog. Wasza żona wczoraj umarła. Mihály Balog opuścił brwi, twarz jego stała się nieruchoma i poważna. Kiedy przełknąl ślinę, mocno zaciśnął wargi.
- Umarła?
- Tak.
- Kiedy?
- Właśnie przyszedł telegram. Wczoraj.
- Była młodsza ode mnie.
- Wy też jesteście jeszcze młodzi, Balog...
- Była ode mnie młodsza - mówi po raz wtóry, ale nagle milknie. Rzuca niedopałek, bo już parzy go w dłoń.
- I co mam teraz zrobić?
- Pojedziecie do domu. Załatwicie, co trzeba. Potem wrócicie do roboty. Damy wam także małą zapomogę. Dziś jest wypłata, zaczekacie na pieniądze, a potem razem z innymi wrócicie do domu.
Brygadzista powiedziałby coś jeszcze i nie powiedział zarazem. Medytuje.
Mihály Balog natomiast odwraca się i idzie do beczki.
Brygadzista woła jeszcze za nim: - Możecie spokojnie zostawić robotę i tak wam policzą dniówkę, idżcie się umyć!
„Ostatnio zawiozłem kobiecie fartuch z falbankami i sweter - myśli Mihśly Balog. - Ubrała się w jedno i drugie. Kiedy robiliśmy zakupy w sklepie, muskała je dłonią, gładziła."
Niespodziewanie pomyślał też a tym, żeby nie ukradli swetra zanim wróci do domu. Bo Aladárowi ukradli kurtkę.
Aladára, najlepszego przyjacieła, z którym Mihály Balog przemierzył kraj, pochowali dwa miesiące wcześniej. „Jeszcze przed śmiercią ukradli mu tę kurtkę, w którą właśnie mieli go ubrać."
Musiał oddać swoją, żeby można było pochować Aladara.
Teraz, kiedy umarła jego żona, coraz więcej myślał też o Aladarze. Rozumieli się z Aladarem, bronili się wzajemnie. „Tylko ten jego pogrzeb... jeden wstyd. Jego pogrzeb to był wstyd. Nie było prawie nikogo poza księdzem."
Mihály Balog musiał wkręcić śruby w wieko, musiał pomagać grabarzom i pomagał nawet przy opuszczaniu trumny.
„Aladár umarł, miał bardzo biedny pogrzeb. Jego żona nie miała pieniędzy, więc pochowała go wieś, tak mówili. Już w tydzień później żona Aladára spiknęła się z kimś i odeszła ze wsi. A przecież Aladár był porządnym człowiekiem. Grał na cymbałach. Pracowaliśmy razem na betonowej drodze, chodziliśmy razem do lasu po drzewo. Aladár umiał nawet grać na skrzypcach. Umarł tak samo nagle jak moja żona."
W dzieciństwie Mihály Balog często schodził na pogrzeby. Ale nie bardzo już pamięta tamte czasy, nie uważał zresztą za konieczne zatrzymywanie ich w głowie, tylko jeden jedyny pogrzeb pamięta tak, jak gdyby miał miejsce wczoraj. Gyuli Bereckyego... Była tam cała wieś. Mur domu zniknął pod wieńcami. Kupili najdroższą trumnę, najdroższy całun. Cały dzień dzwoniły dzwony. Gyula Berecky był wprawdzie kalwinem, ale dzwonili! mu także katolicy. Ludzie nasłuchiwali, w którym kóściele zaczną prędzej dzwonić. I obydwaj dzwonnicy zaczęli niemal równocześnie.
Mihály Balog był akurat w domu, we wsi, kiedy umarł Gyula Berecky. Razem z innymi on też poszedł kopać grób. Włożył najlepsze ubranie. Nikt nie dał mu do zrozumienia, że jest tam niepożądany, choć wiedział, że wszyscy uważają go za Cygana.
Ta był napiękniejszy pogrzeb w jego życiu. „Nie mogę urządzić takiego kobiecie... A niby dlaczego? Nie będzie miała dziadowskiego, cyganskiego pogrzebu, nie będzie!"
„Po Aladarze także moja żona."
W ten sposób podsumował w duchu - nie wiedzieć, który już raz - to, co się wydarzyło.
Kiedy ostatnio był w domu, zawiózł w teczce parę garści wapna, bo we wsi nie można było dostać, i żona wybieliła chałupę.
„Jakby szykowała się już na własny pogrzeb."
Patrzył na strzelający jeszcze płomieniem żar, potem usiadł na chodniku. Położył dłonie na kolanach i rozmyślał.
„Jaki ostatnio był w domu ład. Kobieta nic nie mówiła, że choruje. Musiała wyczuć, że umrze, dlatego tak posprzątała. Po to potrzebna jej była ta wielka czystość. Trzeba mi było powiedzieć brygadziście. O czystości... i o porządku. I jeszcze o tym, że kobieta zawsze na mnie czekała. Nie, nie na stacji, nigdy tam nie przychodziła. Za opłotkami. Siadała nad rowem i kiedy widziała, że idę, wychodziła mi na spotkanie. Siadała nad rowem o świcie. I kiedy mnie spotykała, nie prosiła o pieniądze, nie robiła awantur, nie płakała...
„Aladár miał biedny pogrzeb. Moja żona nie będzie miała biednego pogrzebu."
Zaczął rozmyślać.
„Nie będę prosił o pożyczkę, muszę coś wykombinować. Tu kupię wieniec i zawiozę do domu, a gdybym we wsi nie mógł kupić jeszcze przynajmniej jednego, poproszę gdzieś o kwiaty i sam splotę. Dla Aladára też plotłem. Kwiaty dał emerytowamy dyrektor. Mnie też da. Najwyżej pójdę mu trochę pokopać w ogrodzie. Pleciony wieniec wprawdzie szybciej więdnie, ale w dzień pogrzebu jest jeszcze ładny. Taki ze sklepu jest trwalszy... wytrzyma nawet deszcz, słońce, wiatr..."
Zaczyna liczyć. Bo liczyć Mihály Balog umie dobrze, nauczył się jeszcze, gdy pracował przy betonowej drodze. Czytać i pisać też umie dobrze, niekiedy kupował nawet jakieś ilustrowane pismo i zawoził do domu.
Potem żona kładła je przed progiem, pod wycieraczkę. Albo na stół, który jeszcze on sam zmajstrował w kawalerskich czasach.
„W domu kupię trumnę, całun i książeczkę do nabożeństwa dla kobiety."
Z książeczki do nabożeństwa przyszło mu na myśl, że jeszcze nigdy w życiu gzie był w kościele.
„Muszę też załatwić drewniany nagrobek, duży ładny krzyż i od spodu posmarować smołą. Potem... trzeba zamówić wóz piasku. Nie tyle co dla Gyuli Bereckyego, ale... On nie ma przyjaciół, Gyula Berecky przyjaźnił się z całą wsią. Gyuli Bereckyemu przywieźli tyle piachu, że nie dali rady rozsypać na podwórzu. Mnie potrzeba tylko jedną furmankę. Gdyby mi ktoś przywiózł za darmo... Trzeba też będzie zapłacić księdzu. Na pogrzebie Aladára ksiądz ledwo coś powiedział, pewnie nie dali mu pieniędzy. Aladár miał pogrzeb jak ostatni łachmaniarz."
Ale ja im pokażę, zaklina się w duchu Mihály Balog.
„Nie będą mówić, no, ten to zrobił ładny pogrzeb własnej żonie!"
„Będzie piękny pogrzeb. Będą śpiewać, dzwonić, ludzie otoczą dokoła trumnę, zdejmą kapelusze i pochwalą. On sam stanie potem przy trumnie, bo ani żona, ani on nie mają rodziny. Rodzice pomarli, ma wprawdzie jednego brata, ale już od dawna go nie widział, nie wie nawet, gdzie tamten mieszka. Żona chowała się jako sierota, ona też nie miała krewniaków. Najwyżej sąsiedzi staną przy trumnie."
Mihály Balog rozgląda się, szuka brygadzisty. „Poszedł gdzieś, poszedł..."
„Powiedziałbym brygadziście, że chcę pochować żonę z szacunkiemn i poważaniem. Tak, właśnie tak, z szacunkiem i poważaniem..."
Zostawił pełną smoły beczkę, poszedł parę kroków przed siebie i oparł się łokciami o kamienne ogrodzenie. Wzdrygnął się, kiedy dotknął zimnego kamienia. Majaczyły przed nim dachy domów. Wyprostował się i świat stał się nagle tak mały, jakby podglądał go przez dziurkę od klucza.
Mihály Balog poszedł do hotelu robotniczego, przebrał się i wraz z innymi - jeszcze pięciu z tej samej wsi z nim pracowało - wyruszył ma stację.
Tak bardzo się spieszył, że nie zdążył nawet umyć rąk ani twarzy. Włożył to ubranie, w które zwykł się ubierać na podróż i święta.


KiadóWydawnictwo Literackie, Krakkó
Az idézet forrása5-11

minimap