This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Konrád György: De bezoeker (A látogató in Dutch)

Portre of Konrád György

A látogató (Hungarian)

7
Ha íróasztalomnál ülve tenyeremet homlokomra szorítom, mert mögötte, ahogy beléptem a hivatal kapuján, jobb és bal felől zakatolni kezdett egy-egy elnémíthatatlan, törpe írógép, szakadozott, kellemetlen mondatroncsokat dobálva figyelmem napról napra zsugorodó mezejére,
ha idegeimben elindul néhány korty pálinka, mint egy porlepte, kivénhedt televíziós készülékben a villanyáram, s ettől egész zsibbadt agyvelőm sercegni kezd, s megszabadulva a tűrhetetlen kopácsolástól, elsötétített recehártyámon zajlani kezdenek a képek, várakozásteljes, gyermekkori torlódással előbb, bicegő, vonalas szerkezetekkel utóbb,
ha nem szól senki, nem erőszakoskodik a telefon, nem hörög a fűtőtest, nem hív senkit sehová a hangosbemondó, nem dörren percenként a felvonófülke csapóajtaja, nem kaparásznak ablakpárkányomon az örökké hasmenéses galambok, és nem csoszognak ablakom alatt a veszendő lábbelik tétova és leselkedő gazdáikkal az üveg mögött,
ha kiejtettem lomkamrához mindinkább hasonlító emlékezetemből az öklüket rázó hadügyminiszterek, a puszta leheletnél is kevesebbet mondó illetékes szóvivők, a bírósági üvegkalickában bóbiskoló tömeggyilkosok, a halkan kicserélt mesterkémek, a barátaikat felköttető, újdonsült népvezérek, az emberevő istenkirályok, a szoborleleplező, új kenyeret szegő, hídavató, díszszázad előtt ellépő, virágcsokros kislányokat homlokon csókoló, üdvözlő táviratokat küldő és rendjeleket osztogató, katódsugarak hullámain minden szobába bemosolygó buboréknagyságok tolakodó nevét,
ha előző este feleségemet átkarolva csendben végigjárjuk szokott sétautunkat a hegyoldalon, ha a lakbért, villany- és telefonszámlát már kifizettem, s maradt pénz tejre, húsra, almára, kávéra, dohányra és borra is, ha éjszaka sikerült hosszan és ájultan aludnom, majd ha a keltőóra robbanásától a mosdó elé lökve időben elvégeztem a fölkelés elhomályosuló gondolatokkal központozott szertartásait, s a kávé friss gőzével fejemben, az autóbusz ablakánál ülőhelyet kapva becsukódhattam felebarátaim füst-, eső- és konyhaszagú kabátjai között,
akkor, istenem, akkor is csak olyan lesz ez a nap, mint a többi.

8
Kezd felerősödni az előtérben várakozó ügyfelek lármája. Rugdossák az állványos hamutartót, nyikorgatják a fűtőtest kallantyúját, köhögnek, harákolnak, jövetelük várható eredményét latolgatják. Nincs nap, hogy el ne jönnének, ha vasárnap is lehetne panaszkodni, vasárnap is panaszkodnának. Az arcok váltakoznak, a sérelmek alig. Jobb híján valami görbe élvezetet várnak attól, hogy egy hivatalnok jegyzőkönyvben örökíti meg panaszaikat. Milyen természetes, hogy idejönnek és kiszolgáltatják magukat. Míg szét nem bontja az idő a hivatal épületét, az ügyfél idejön, benépesíti a hivatalnok szabályos délelőttjeit, s gondjaival elszórakoztatja. Mivel gondja van: meztelen. Mire beér a fogadószobába, biztonságát lemorzsolja a várakozás, a szorultság, a bűntudat. A csupasz, szürke falak, az egyforma, sötét hivatali bútorok, a fakó arcú előadók, a szomszédos helyiségekből átszűrődő írógépcsattogás, az ajtón kívül várakozók duruzsolása önmagával szembesíti az ügyfelet. A hivatalnoknak jelen esetben nincsen gondja. Higgadtan, tartózkodón, megértő és irgalmatlan fensőbbségébe zárkózva, színe elé bocsátja az ügyfelet, ezt az izgatott és esendő lényt, aki akar valamit, vagy fél valamitől. Ha a hivatalnoknak is gondja lenne, nyomban ügyféllé lágyulna, valahol, egy másik hivatalban, az övéhez hasonló íróasztalok túlsó oldalán. A szabványméretű íróasztal nem szélesebb egy méternél. De az a két ember, aki előtte és mögötte ül, most éppoly messze van egymástól, mint a júdásszem két oldalán a fogoly és a foglár. Ezt az asztalt nem lehet megkerülni, ezen az asztalon nem lehet áthajolni, ott magasodik két fölismerhetetlen arcú ember között, semlegesen, de a szerepeket csakúgy elkülönítve, mint a deres vagy a nyaktiló.
Az ügyfél feszengve áll, míg hellyel nem kínálják, hosszan forgatja ujjai közt cigarettáját, és engedélyt kér, hogy rágyújthasson. Verejtékmirigyei bőszülten termelnek, lehelete megáporodik, homlokát pirosság futja el, s rövid kertelés után olyan vallomásokat tesz, amelyekre barátok között is ritkán kerül sor. Cserevallomás nem szakítja félbe, övé a szó. Gyónni pedig kopár hivatali bútorok között, egy némán cigarettázó tisztviselő előtt is lehet. Elég indíttatás előrehajló figyelme meg két-három szakavatott kérdés. Kérdezni úgy kell, ahogy a sebésznek vágni, ahogy az anyának gyermeke fájó hasára tenni a kezét. A hivatalnok valószínűtlen részleteket firtat nyugodt, köznapi hangon, néha pedig megjegyzi: „kellemetlen… nem volt szép tőle… hogyne, megértem… ez csakugyan hiba…” Mellesleg igyekszik elhárítani magától az óvatlan részvét kelepcéit, szándéktalanul: az előtte vetkőző gyöngeség mérsékelt rosszallásával, beidegzett hitetlenséggel, az átlagos eset unalmával, a szélső példák rovartani méltánylásával, az erkölcsi készségek és készületlenségek szabályos ismétlődéseinek előrelátásával. Az ügyfél eltörpül ügye mögött. A hivatalnok is felszívódik hatásköre mögött. Az ügy pedig három, esetleg négy példányban dübörög az írógépen, sorvégeken kurtán csilingel, míg elkövetkeznek a végső, a föloldozó szavak: „Egyebet előadni nem kíván, a jegyzőkönyvet helybenhagyólag aláírja. Kelt mint fent.”
Mintha öklömnyi sárrögöket nyelnék, sem megemészteni, sem kihányni nem tudom, gondoltam pályám kezdetén. Tíz év alatt mintegy harmincezerszer mondhattam: „Foglaljon helyet; kérem.” A kollégákon, tanúkon, feljelentőkön, kíváncsiskodó újságírókon meg néhány szelíd elmebetegen kívül, a többség szorultságában keresett fel.
Nagyobb részük baja tömör volt, kisugárzó és gyógyíthatatlan, így éreztem ebben a szobában, ahol az efféle szólam: „tessék elhinni, nagyon fáj”, „nem bírom tovább”, „belepusztulok”, mindennapos és helyénvaló, mint hullámvasúton a sikongatás. Az én kérdezősködésem meg inkább csak arra a sebészi eljárásra emlékeztet, melynek során az orvos összevarrja a frissen fölvágott sebet, anélkül hogy hozzányúlt volna a daganathoz.
Minden intézményhez hozzátartozik egy lelkiállapot. Ügyfelem a cirkuszban nevet, a gőzfürdőben révedezik, a villamoson elbambul, bokszmeccsen harcias, temetőben pacifista s így tovább. Ebbe a szobába elhozza szenvedésének néhány mintáját, fiára, lányára átörökített kudarcait. Lehet, hogy az a pillanatkép, amit én látok éveinek omlékony vakondjárataiból, megtévesztő. Tegnap megrúgták, ma már engesztelik, holnap simogatják, és én csak a tegnapot látom. A pillanatképnek, bár óvatosan, mégis hitelt adok. Ha őt nem is, körülményeit megismerem. Baklövéseinek ábrája pedig – a többiekére ráfényképeződve – elárulja azt, ami belőle kiváltságosan az övé, s kiszámíthatatlan része szerény ráadás csupán a kiszámíthatóhoz. Körülményei, mit mondjak, szorosak. Helytétéről, szokásairól, korábbi balfogásairól mint állami tisztviselő, hírt kapok; ha sokat nem is, annyit mindenesetre tudhatok róla, hogy mozgásterét felbecsüljem. Mindez éppenséggel nem ő, csak a burok, amelyben fészkelődhet. Kelletlenül azonosítom ügyfelemet e sok limlommal, sajnálom, hogy kötöttségeiben csak ennyire tudott megvalósulni. Már az is dicséretes lenne, ha kissé bonyolultabb rendszert alkotna környezetével, ha változatosabb szabályosságoknak hódolna. Rendszerének bonyolultsági foka azonban lehangolóan szerény, jövedelme csekély, térbeli foglalata kopár, látása homályos, terhei súlyosak. Mozgási szabadsága az átlagosnál is kisebb, indulatai szervezetlenek, súrlódnak, olykor karamboloznak. Ilyenkor csődület támad körülötte, s színre lép a hatóság, hogy a forgalom rendjét biztosítsa. Kiskorú gyermekeinek, valamint az államérdeknek védelmére fölhatalmazva, az a dolgom, hogy összebékítsem körülményeivel, s hivatalból ellenezzem hajlandóságát a szenvedésre. Teszem, amire a törvény és tapogatózó ítéletem feljogosít, s megbabonázva nézem, milyen ronccsá, semmivé zúzódik, ahogy a rend lecsap rá.



PublisherA látogató, p. 17-23., Magvető Kiadó, Budapest, 1988

De bezoeker (Dutch)

7
Als ik aan mijn bureau zit en mijn hand tegen mijn voorhoofd druk, want daarachter begon dadelijk nadat ik de deur van de Dienst achter me had dichtgedaan van rechts en links een niet tot zwijgen te brengen mini-schrijfmachine te ratelen en het dag na dag verder inkrimpende terrein van mijn aandacht met uit hun verband gerukte, onaangename zinsbrokken te bombarderen; als een paar slokken drank als een lichtstroom in een stokoud en stoffig televisietoestel irisdiafragma’s openen in mijn zenuwvaten en mijn geheel verdoofde brein begint te knetteren en, bevrijd van het ondraaglijke gehamer, op mijn duistere netvlies het flikkeren van beelden inzet, aanvankelijk met een even grote verwachtingen wekkende toevloed als toen ik nog een kind was, verlopend in verspringende lineaire structuren, dan,
als niemand wat zegt, de telefoon niet met een krankzinnige hardnekkigheid rinkelt, de radiator niet borrelt, de luidspreker niemand oproept, als de deur van de lift niet elke minuut dreunend dichtslaat, op mijn vensterbank niet de eeuwig door buikloop geplaagde duiven scharrelen en geen krakend schoeisel tezamen met zijn treuzelende en talmende eigenaren langs mijn deurraampje sloft,
als ik uit mijn steeds meer van een rommelkamer wegkrijgende geheugen de opdringerige namen van vuistenballende defensieministers, de minder dan niets zeggende officiële woordvoerders, de in een glazen kooi voor de rechtbank soezende massamoordenaars, de in alle stilte uitgewisselde meesterspionnen, de kersverse, hun oude vrienden uit de weg ruimende volksleiders, de mensenetende koningen bij de gratie Gods, de standbeelden onthullende, het eerste brood van de nieuwe oogst aansnijdende, bruggen inwijdende, erewachten inspecterende, het voorhoofd van bloemenzwaaiende meisjes kussende, gelukstelegrammen versturende en lintjes uitdelende, op de golven van de kathodestralen in alle huiskamers glimlachend verschijnende eendagsberoemdheden heb gebannen,
als ik samen met mijn vrouw aan het begin van de vorige avond zwijgend de gebruikelijke wandeling langs de berghelling heb gemaakt, als ik de huur, de elektriciteits- en telefoonrekening heb voldaan en er geld voor melk, appels, koffie, tabak en wijn is overgebleven, als het me gelukt is de nacht slapend als een blok door te komen, als ik, door de explosie van de wekker naar de wastafel geslingerd, op tijd de door de doezelige gedachten bij het ontwaken geïnterpuncteerde ceremoniën heb verricht en met de geur van verse koffie nog in mijn neus een zitplaats bij het raampje van de bus heb weten te veroveren en mij tussen de naar rook, regen en keukens ruikende jassen van mijn medemensen heb genesteld,
dan zal, mijn god, ook deze dag niet anders zijn dan alle andere.

8
Het kabaal dat de cliënten in de wachtkamer maken wordt erger. Ze stoten tegen de rookstandaard, morrelen aan de regelknop van de verwarming, hoesten, schrapen hun keel, discussiëren over het verwachte resultaat van hun komst. Geen dag gaat er voorbij zonder dat ze komen; als ze ook ‘s zondags met hun klachten terecht zouden kunnen, zouden ze het niet laten. De gezichten wisselen, de klachten nauwelijks. Bij gebrek aan iets beters vinden de mensen een soort pervers genoegen in de gedachte dat een ambtenaar uit hun klachten een proces-verbaal fabriceert. Wat is het een vanzelfsprekende zaak om hier naar toe te komen en je uit te leveren. Zolang de tand des tijds het gebouw van de Sociale Dienst niet aantast zullen de cliënten blijven toestromen, de vaste ochtenduren van de ambtenaren vullen en hen deelgenoot maken van hun zorgen. Omdat ze zorgen hebben, zijn ze naakt. Als ze de spreekkamer binnenkomen hebben het wachten, de nood en hun schuldbewustzijn hun zelfverzekerdheid gesloopt. De kale grauwe wanden, de eenvormige donkere kantoormeubelen, de ambtenaren met hun vale gelaatskleur, het vaag uit de aangrenzende vertrekken binnendringende schrijfmachinegeratel, het gemurmel van degenen die voor de deur wachten confronteren de cliënt met zichzelf. De ambtenaar heeft in het onderhavige geval geen zorgen. Gelaten, terughoudend, gehuld in zijn begrijpende en genadeloze superioriteit laat hij de cliënt binnenkomen, dit van de zenuwkoorts trillende, beklagenswaardige wezen dat iets wil of voor iets bang is. Zou ook de ambtenaar door zorgen worden gekweld, dan zou hij in een handomdraai zelf in een gedweeë cliënt veranderen, ergens anders, bij een andere instantie. Het in standaardafmetingen vervaardigde schrijfbureau is niet breder dan een meter. Maar tussen de een die ervoor en de ander die erachter zit, bevindt zich precies zo’n grote afstand als tussen een arrestant en een bewaarder aan weerskanten van het kijkgaatje. Je kunt niet om dit bureau heenlopen, je kunt je er niet overheen buigen, het rijst torenhoog tussen deze twee mensen met hun onherkenbaar geworden gezichten op; het is neutraal, maar het verdeelt de rollen even scherp als een pijnbank of een valbijl.
De cliënt blijft besluiteloos staan totdat hem een stoel wordt aangeboden, lange tijd draait hij een sigaret tussen zijn vingers rond voordat hij vraagt of hij hem mag opsteken. Zijn zweetklieren zijn door een tomeloze produktiewoede aangegrepen, zijn adem ruikt plotseling bedorven, zijn gezicht kleurt zich rood, en na even over wat anders te hebben gepraat legt hij bekentenissen af die zelfs boezemvrienden elkaar zelden of nooit doen. Hij wordt door geen enkele tegenbekentenis onderbroken, het woord is aan hem. Biechten kun je ook temidden van armoedige kantoormeubelen, ten overstaan van een zwijgend rokende ambtenaar. Om de lawine aan het rollen te brengen is een tot luisteren bereide aandacht voldoende, misschien nog aangevuld met twee of drie geroutineerde vragen. Vragen moet je ofwel als een chirurg die een ontleedmes hanteert, ofwel als een moeder die haar hand op de zere buik van haar kind legt. Op kalme en alledaagse toon gaat de ambtenaar keer op keer de irreële details te lijf, van tijd tot tijd zegt hij: ’Wat naar… dat was beslist niet mooi van hem… ja ja, ik begrijp het… dat komt werkelijk niet te pas…’ Ondertussen probeert hij niet vast te raken in de valstrikken van een voorbarig medelijden, onbewust, met een milde afkeuring voor de zwakheid die zich voor hem onthult, met een ingekankerde scepsis, verveeld door het doorsnee-geval, entomologisch geïnteresseerd in de randverschijnselen, zeker van de regelmatige opeenvolging van ethisch sterke en zwakke figuren. De cliënt verdwijnt achter zijn zaak, ook de ambtenaar wordt door zijn arbeidsterrein opgeslokt. Intussen ratelt het geval in drie-, eventueel in viervoud in de schrijfmachine, rinkelt aan het eind van elke regel, net zolang tot het de beurt is van de geijkte slotformuleringen: ’Verder wenst hij niets naar voren te brengen, met zijn handtekening bekrachtigt hij het proces-verbaal. Datum als boven.’
Alsof ik vuistgrote brokken modder inslikte die ik verteren noch uitspuwen kon, zo kwam dit in het begin van mijn loopbaan op mij af. In de afgelopen tien jaar heb ik ongeveer dertigduizend keer gezegd: ’Gaat u zitten alstublieft.’ Mijn collega’s, de getuigen, de mensen die ergens aangifte van kwamen doen, nieuwsgierige journalisten en een paar goedaardige gekken niet meegerekend kwamen bijna alle bezoekers in een crisissituatie bij me. Hun moeilijkheden waren meestal overweldigend, straalden van hun hele lichaam af en waren onoplosbaar, zo voelde ik het tenminste in dit vertrek, en gingen even steevast gepaard met uitroepen als: ’Gelooft u me, het doet ontzettend pijn’, ’Ik houd het niet meer uit’, ’Ik ga kapot’, als het gierende geluid bij een bergkabelbaan hoort. En mijn manier van vragen doet veeleer denken aan een chirurgische ingreep waarbij de arts de zoëven geopende verse wonden weer dichtnaait zonder het gezwel aangeroerd te hebben.
Bij elke gelegenheid hoort een bepaalde gemoedsgesteldheid. In het circus lacht mijn cliënt, in het stoombad wordt hij rnelancholiek, in de tram vergeet hij zijn mond dicht te doen, bij bokswedstrijden komt hij in een agressieve, op begraafplaatsen in een pacifistische stemming. Naar deze kamer brengt hij enige monsters van het lijden mee dat hij ook aan zijn zoons en dochters heeft doorgegeven. Het is mogelijk dat de momentopname die ik van het hele mollengangenlabyrint van zijn op instorten staande jaren zie misleidend is. Gisteren heeft hij een schop gekregen, morgen vraagt men hem vergeving, overmorgen vleit men hem – en ik zie alleen maar het gisteren. Met enig voorbehoud verlaat ik me daar evenwel op. Al is het dan niet de man zelf, het zijn in ieder geval zijn omstandigheden die ik leer kennen. En de omtrekken van zijn misstappen – vergeleken met die van anderen – verraden mij wat uitsluitend voor zijn rekening komt, en daarbij vormt het onberekenbare deel slechts een bescheiden toegift op het berekenbare. Zijn omstandigheden zijn, zoals men dat pleegt te noemen, bekrompen. Als ambtenaar krijg ik inzage in zijn situatie, zijn gewoonten, zijn vroegere misstappen; al kom ik daarover niet alles aan de weet, toch is het wel zoveel dat ik zijn actieradius kan schatten. In werkelijkheid is dit alles echter niet hijzelf, maar slechts de cocon waarin hij rond kan spartelen. Spijtig identificeer ik mijn cliënt met al die omstandigheden, het gaat me aan het hart dat hij zich door al die dingen waarvan hij afhankelijk is maar zo weinig heeft kunnen waarmaken. Het zou al toe te juichen zijn als zijn relaties met zijn omgeving iets complexer zouden zijn, als hij zich aan wat variabeler leefgewoonten zou onderwerpen. Maar de graad van gecompliceerdheid van zijn systeem is ontmoedigend laag, zijn verdiensten karig, zijn woonomstandigheden gebrekkig, zijn inzicht vertroebeld, zijn lasten zwaar. Zijn bewegingsvrijheid is kleiner dan de gemiddelde, zijn emoties zijn ongeorganiseerd en geven aanleiding tot wrijvingen, soms zelfs tot botsingen. Dan vormt er zich een kring om hem heen, de autoriteiten verschijnen ten tonele om een vlotte doorstroming van het verkeer te verzekeren. Ik ben belast met de bescherming van zijn minderjarige kinderen en van de belangen van de staat, mijn plicht bestaat erin om tussen hem en zijn omstandigheden vrede te stichten en zijn bereidheid tot lijden officieel af te keuren. Ik doe datgene waartoe ik door de wet en mijn weifelend oordeel gemachtigd ben, en ik kijk verlamd toe hoe hij in een wrak wordt veranderd zodra de wet zich met hem gaat bemoeien.



PublisherVan Gennep, Amsterdam
Source of the quotationp. 17-20.

minimap