This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Esterházy Péter: Harmonia Cælestis (141) (Harmonia Cælestis (141) in Polish)

Portre of Esterházy Péter

Harmonia Cælestis (141) (Hungarian)

Apámék hamar beletanultak a fizikai munkába. Képesnek bizonyultak rá, és akarták is. A pestiek többsége nem így gondolta. Megsértődtek, mert megsértették őket, a fizikai munkát meg lenézték. Apám, mondtam, nem nézett le semmit.
Már másnap lehetett jelentkezni segédmunkásnak a templomépítéshez. Érdekes, hogy ezt akkor engedélyezték, az építést. A plébános úr már várta apámat, külön fogadta, megkínálta likőrrel, és igyekezett őt lebeszélni az alantasnak mondható malterkeverésről. Mire apám rókalelkűn, játszva, szerette ezeket a játékokat, azt a kenetes költői kérdést tette föl, hogy vajon van-e munka és munka közt különbség, ha az az Úr dicsőségére szolgál, s vajon néki (nem neki, néki) mint családja tagjának nem kötelessége-e folytatni azt, amit az elődök évszázadokon át tettek, segíteni az egyházat; ha palatinusként, akkor úgy, ha segédmunkásként, akkor úgy. A tisztelendő úr a gondolatot igen nemesnek és valóban kézenfekvőnek találta, úgyhogy ittak még egy kis kontyaláválót.
Azután béreltek felesben földet az Andris dombján meg a Keller-majorban. Krumplikapálás. („Szép asszony maga. A maga farára két sor krumplit lehet elültetni.”) Mintha részegen, úgy dülöngéltek haza a fáradtságtól. A tenyerük feltörve, a bőr cafatokban, egy-egy helyen a húsig lesúrolva – de ez legalább látszott, egy seb, amit lehet érteni, föl lehet fogni. De mi ez a fáradtságnál, kimerültségnél több, mi ez a vereség a testben, egyáltalán hogy csupán a test van, és az ember azonos a testével, a fájdalommal, a kilátástalansággal, mi ez?
– A munka – morogta Rozi néni, szokása szerint a sparherdnek. Apám színpadiasan a derekát tapogatta, akár egy öregasszony.
– Jajjaj; meghalok! – és nevetni igyekezett.
Rozi néni nem fordult meg, örökké volt mit tennie a platnin, mert a platnin örökké van mit tenni.
– Dehogy hal meg – hangzott közönyösen.
– Mit mond, Rozi néném? – perdült oda apám, aki nem szerette a konfliktusokat, igyekezett mindig kitérni vagy elsimítani.
– Csak azt, gróf úr, hogy egy krumplikapálástól nem hal meg a gróf úr.
– Csitt, csitt – pisszegett bele férfias gyávasággal Pista bácsi.
– Mit csitteg itten, ne csittegjen itten nekem! – Rozi nénit öregasszonynak láttam, olyan ötvenéves lehetett, kontyos, testes, sokszoknyás parasztasszony. Csillogott az arca a haragtól. A szeme mindig csillogott, ami megszépítette, de mindenképp megkülönböztette. – Ha gróf, akkor gróf, és gróf. Mit akar maga?! Így doktor úr, úgy doktor úr, kit akar evvel becsapni? Magát? Őt? Vagy az ávót?
Palócul beszélt, amely nekem is anyanyelvem lett, az ávó, voú, áú, úgy hangzott, akár az ugatás, egy nyüszítés.
– Gróf – bólintott, és apámra nézett, mintha ellenőrizné, igazat beszél-e. – Egy gróf ne kapáljon. – Vagy csak most fordult meg? – A kapálás nem úrnak való.
Csönd lett. Mintha azt mondta volna, nincs apáméknak itt semmi keresnivalójuk. Apám zavartan álldogált, nem volt kivel vitatkozni, nem volt mit mondani.
– De hát Rozikám – próbálkozott Pista bácsi –, a doktor úrék azok… azok nem… – Elhallgatott.
– Nem micsoda?! – csapott le rá az asszony, mintha apámék ott se volnának. Anyám sírva beszaladt a szobába, teli volt emberekkel (velünk), erre újra ki, ki az udvarra, hátra a kertbe. Pista bácsi ijedten tipegett, mint aki tánclépéseket gyakorol (kezdő kurzus), Rozi néni szenvtelenül figyelte a fiatalasszony ámokfutását.
– Mi a baj, Rozi néni? – fuvolázta apám.
– Semmi – fordult vissza az asszony a tűzhelyhez –, baj, gróf úr, az nincsen.
Nem volt megint mit mondani.
Jó hétig a köszönésen kívül nem szóltak egymáshoz. (Pista bácsi sem!) Apámék hajnalban kimentek a krumpliföldre, napnyugtakor betántorogtak, kezüket rongyokba bugyolálták, mint a leprások, anyám tolatott a nagy hasával, kint a nyári konyhában főzött, rémséges ügyeket, nem tudta még, hogyan kell a semmiből főzni (lehet!), reggel köszöntek, este köszöntek, segítséget nem kértek, nem kaptak. Sokáig nem mehetett ez így, de a szüleim fiatalok voltak, és bizonyos értelemben elkényeztetettek, azt hitték, erejük végtelen.
Azután egyik este, amikor apám beszédelgett a konyhába, azt mondotta Rozi néni a sparherdnak:
– Túlontúl gyorsan kapál, doktor úr.
– Lassabban kéne?
– Nem az, hogy lassabban, hanem állandóan. Ahogy a szíve ver, doktor úr – és lángba borult az arca.'
Ettől kezdve mindenben segített, hogyan kell a kapát fogni, a kapcát tekerni, mit kell tényleg kapálni, mit elég porolni, mi az a lúdtalpkapa, és hogy kell leellenőrizni, hogy elég kövér-e a liba (a szárnya alatt, a „hónaljában” van egy púp, csak akkor!), hogyan kell kukoricaprószát csinálni. Meg langallót. Meg puporát.
– Mindenből lehet ennivalót mesterkélni, Lilike. Minden tud ízleni, higgye meg nekem. Minden! – mondta elkeseredetten, és csillogott a szeme nagyon.
Aztán a mákos guba! Amiért én állítólag rajongtam. Az tartott életben vagy mi.
– Csócsálok a gyereknek egy kis mákos gubát, Lilike. Lilike köszönte, nem tudta, mi az a csócsálás. Apám tudta, de nem mondta.
– Rozi néni, megmutatná, megmondaná, kérem, mi az a csócsálás?
– No hát a csócsálás az csócsálás, nincs azon mit mutogatni.
De azért megmutatta. Mint egy kenyérsütő lapátot egyszer. csak előretolta a nyelvét, mintha nyelvet öltött volna anyámra, noha pusztán azt akarta, lássa anyám, hol tart.
– A bő nyál, Lilike, az a lényeg, akkor lesz szép puha, gyöngéd, selymetes a csócsa, lássa, Lilikém.
Anyám, mintha egy született grófnő volna, pedig nem, fogta magát, és egyszerűen elájult. Hogy az ő egyszülött fiacskája ezt az undorító, sötét (a mák!) nyáladzmányt… Apám karjaiba vette, és mosolyogva (nézzünk szembe a tényekkel: röhögve) kivitte, akár egy szocialista Gregory Peck.
Később azután a mamám is jelentős csócsálóvá nőtte ki magát. 



Source of the quotationMagvető Kiadó, Budapest, 2000

Harmonia Cælestis (141) (Polish)

Rodzice prędko nauczyli się pracy fizycznej. Okazali się do niej zdolni i chętni. Większość budapeszteńczyków uważała inaczej. Obrazili się, bo ich obrażono, a pracą fizyczną pogardzali. Ojciec, jak mówiłem, nie pogardzał niczym.
Od razu następnego dnia można się było zgłosić na robotnika przy budowie kościoła. Ciekawe, że na to wówczas pozwolono, na budowę kościoła. Ksiądz proboszcz już czekał na ojca, przyjął go osobno, poczęstował likierem i starał się mu odradzić pospolite mieszanie zaprawy murarskiej. Na co ojciec sprytnie jak lis, igrając, lubił takie igraszki, zadał z namaszczeniem pytanie, niewątpliwie retoryczne, czy istnieje różnica pomiędzy pracą a pracą, gdy służy ona chwale bożej, i czyż on jako członek rodu nie ma obowiązku kontynuować tego, co przez stulecia czynili (nie robili, czynili) jego przodkowie, to jest wspierać kościół; jeśli jest palatynem, to w taki sposób, a jeśli robotnikiem, to w inny. Wielebny ksiądz proboszcz uznał tę myśl za wielce szlachetną i oczywistą, więc wypili jeszcze po kieliszeczku likieru.
Poza tym rodzice dzierżawili do spółki z kimś ziemię na wzgórku Andrása i na folwarku Kellera. Kopanie kartofli. („Aleście udatna baba. Na waszym zadzie można by posadzić ze dwa rzędy kartofli”). Wracali do domu chwiejąc się na nogach jak pijani. Ręce otarte, pozdzierana skóra, miejscami aż do mięsa – a to przynajmniej było widać, rana to coś, co można zrozumieć, pojąć. Ale czym jest to coś ponad zmęczeniem, wycieńczeniem, ta porażka w całym ciele, w ogóle, że człowiek ma tylko ciało i jest tożsamy z ciałem, z bólem, z brakiem perspektyw, co to takiego?
– Praca – mruczała ciotka Rozi, zwracając się jak zwykle do paleniska.
Ojciec teatralnie, niczym jakaś staruszka, obmacywał krzyż.
– Ojej, umieram! – i próbował się śmiać.
Ciotka Rozi nie odwróciła się, wiecznie miała coś do zrobienia przy fajerkach, bo przy fajerkach wiecznie jest coś do roboty.
– Nie umrzecie – zabrzmiało to obojętnie.
– Co mówicie, ciociu Rozi? – odwrócił się ku niej ojciec, który nie lubił konfliktów i zawsze próbował ich uniknąć lub je załagodzić.
– Mówię, panie hrabio, że od kopania kartofli pan hrabia nie umrze.
– Ciicho, ciicho – pisnął z męskim tchórzostwiem wujek Pista.
– Co mnie ucisza, niech mnie tutaj nie ucisza! – mnie się wydawało, że ciotka Rozi jest starą kobietą, ale mogła mieć około pięćdziesiątki, tęga chłopka z upiętymi włosami, w licznych spódnicach. Twarz jej pałała gniewem. Miała oczy, które zawsze błyszczały, co dodawało jej urody, a w każdym razie odróżniało od innych. – Jak hrabia, to hrabia i hrabia. A czego chce? Tak panie doktorze, siak panie doktorze, kogo to chce oszukać? Siebie samego? Jego? Czy ÁVÓ?
Mówiła północnym dialektem, który stał się dla mnie językiem ojczystym, ávó wymawiane dyftongicznie auvau brzmiało jak szczekanie, skomlenie psa.
– Hrabia – pokiwała głową i spojrzała na ojca, jakby chciała sprawdzić, czy ma rację. – Hrabia nie powinien kopać. – A może dopiero teraz się odwróciła? – Kopanie to nie dla panów.
Nastała cisza. Jakby powiedziała, że rodzice nie mają tu czego szukać. Ojciec stał zmieszany, nie było z kim dyskutować, nie było co powiedzieć.
– Ale Rozika – próbował jeszcze wujek Pista – państwo tu nie… nie… Zamilknął.
– Nie co? – wrzasnęła na niego żona, jakby rodziców tam w ogóle nie było. Mama z płaczem wybiegła do pokoju, który był pełen ludzi (nas), więc z powrotem, na podwórko, za dom, do ogrodu. Wujek Pista przestraszony przestępował z nogi na nogę, jakby ćwiczył krok taneczny (kurs dla początkujących), a ciotka Rozi obojętnie obserwowała rozpacz młodej kobiety.
– O co chodzi, ciociu Rozi – spytał łagodnym tonem ojciec.
– O nic – odwróciła się znów do paleniska. – O nic, panie hrabio.
Nie było co odpowiedzieć!
Przez ponad tydzień poza dzień dobry i do widzenia nie odzywali się do siebie. (Nawet wujek Pista!) Rodzice o świcie szli na kartoflisko, o zmierzchu słaniając sie wracali do domu, ręce mieli poobwijane szmatami jak trędowaci, matka przetaczała się z wielkim brzuchem, gotowała w letniej kuchni na wolnym powietrzu jakieś koszmarne s p r a w y, nie umiała jeszcze gotować z niczego (a można!), rano żegnali się, wieczorem witali, nie prosili o pomoc i nie otrzymali jej. Nie mogło to trwać wiecznie, ale rodzice byli młodzi i w pewnym sensie rozpieszczeni, myśleli, że mają niewyczerpane zasoby sił.
Wreszcie któregoś wieczora, kiedy ojciec zatoczył się, wchodząc do kuchni, ciotka Rozi powiedziała do paleniska:
– Za szybko pan kopie, panie d o k t o r z e.
– Powinienem wolniej?
– Nie to, żeby wolniej, tylko stale. Tak jak panu serce bije, panie doktorze – i cała się zaczerwieniła.
Od tej pory pomagała we wszystkim, jak trzeba trzymać motykę, okręcać onuce, co należy rzeczywiście skopać, a co wystarczy tylko okopać, co to jest motyka płaska i jak sprawdzić, czy gęś jest dość tłusta (pod skrzydem, „pod pachą” powinien być garbek, tylko wówczas!) i jak się robi placki kukurydziane. I podpłomyki. I zacierkę.
– Ze wszystkiego można zrobić coś do jedzenia, Lilike. Wszystko potrafi smakować, proszę mi wierzyć. Wszystko! – mówiła z goryczą, a oczy jej bardzo błyszczały.
Albo guba czyli chleb z makiem maczany w gorącym mleku. Za którym ja podobno szalałem. Który trzymał mnie przy życiu, chyba.
– Wymamlam dziecku trochę guby z makiem, Lilike.
Lilike dziękowała, nie wiedziała, co to jest mamlanie. Ojciec wiedział, ale nie mówił.
– Ciociu Rozi, proszę mi powiedzieć albo pokazać, co to jest mamlanie?
– No, mamlanie to mamlanie, nie ma co pokazywać.
Ale pokazała. Niczym łopatę z chlebowego pieca wysunęła nagle język, jakby pokazywała go mamie, choć chciała tylko, żeby mama zobaczyła, jak sprawy stoją.
– Dużo śliny, Lilike, to jest najważniejsze, wtedy mak będzie miękki, łagodny, jedwabisty, tak trzeba robić, Lilike.
Mama, jakby była hrabiną czystej krwi, choć nią nie była, wzięła i po prostu zemdlała. Że jej pierworodny synek tą obrzydliwą, ciemną (mak!) maź... Ojciec wziął ją w ramiona i z uśmiechem (spójrzmy faktom w oczy: zanosząc się śmiechem) wyniósł na dwór niczym socjalistyczny Gregory Peck.
Ale później mama też bardzo się wyrobiła w mamlaniu.



Uploaded bySzuper Admin
Source of the quotationTeresa Worowska

minimap