Ez az oldal sütiket használ

A portál felületén sütiket (cookies) használ, vagyis a rendszer adatokat tárol az Ön böngészőjében. A sütik személyek azonosítására nem alkalmasak, szolgáltatásaink biztosításához szükségesek. Az oldal használatával Ön beleegyezik a sütik használatába.

Balázs József: Madziarzy (Magyarok Lengyel nyelven)

Balázs József portréja

Vissza a fordító lapjára

Magyarok (Magyar)


Újra csak felültek mindnyájan a teherautóra. Ugyanúgy helyezkedtek el, mint amikor a tengerhez mentek kirándulni.
A tengernél még tavasszal voltak, most pedig már nyár vége van. Meleg, fullasztó nyár, a levegőjárás olyan, mint otthon a faluban vagy éppen a földeken.
Csak délibábot nem láttak még. Ahonnan jöttek, a homokdombok között - Magyarországon - a délibáb mindennapos látvány volt.
Mert mind a tízen szinte a homokról jöttek ebbe az országba. Azt is mondhatták volna magukról, hogy: „homoki emberek".
Ők ugyanis nemcsak a homokon éltek, de a homokból is éltek.
Ha volt pár hold földjük, azt a homokon kapták. Ha kaptak harmados földet - csak a homokon kaptak.
A homokról álmodtak a legtöbbet, de a homokon is fáradtak el a legjobban.
Legédesebbet is ott aludtak a homokdombok alján, a sárgán virító csillagfürtök mellett, a kora hajnali kaszálások után. S amikor felébredtek: a délibábtól káprázott a szemük. Aztán hozzászoktak ehhez is, és újra kaszálhattak. De most már háttal a délibábnak.
A Kraszna ugyan a házak kertje alatt folyt, a töltésoldalon nőtt a rengő és a sóska, a fahídon túl pedig szinte remegett a reggeli fényben a füzes, a legelő széle. A füzesben pedig nemcsak fűzfák nőttek, de tölgyek is, akácok is, nyárfák is.
Ahogy most felszálltak a teherautóra, Szabó János megjegyezte:
- Súlya van a melegnek.
Pedig még csak reggel volt. Kora reggel.
- Brainer azt mondta, hagy templomba is mehetőnk - mondta a kocsin Kis Daniné. - Ha lehetne, én meg is gyónnék. Áldoznék is. Amióta eljöttem otthonról, nem gyóntam, nem áldoztam.
Kis Daninéhoz nem szóltak. Az asszonyok hallgattak, hallották már ezt százszor is, ezerszer is. Kis Daninénak elsősorban abban adtak igazit, hogy a „templom igencsak hiányzik".
A teherautó azon a földúton ment, amelyen már többször jártak ők is. Kondor Ábris figyelte az utat. A férfiak rágyújtattak, és előrenéztek. Egyedül Gáspár Dániel nézett maga elé, gondolkodott valamin. Aztán, mintha most jutott volna az eszébe, Kis Daninéhoz fordult.
- Maga gyónna? Nem bírja a nyelvet. A pap meg nem tud magyarul.
Az asszony ránézett a férfira, és elhatározta, hogy nem fog válaszolni. „Túl okos ez a Dániel, mindenbe beleüti az orrát."
A férfi nem hagyta annyiban. Az asszony azonban most megelőzte:
- Túl okos maga. Isten nélkül nem élhetünk, akárhogy is gúnyolódik.
- Tudom én azt jól - mondta a férfi. - De ha gyónni akar, akkor tolmácsot kell fogadni. Brainer majd tolmácsol . . .
- Vigyázzon. Istennel nem lehet viccelni - fenyegette meg az asszony.
Gáspár Dániel most már megérezte, ideje, hogy befejezze az élcelődést.
- Délre érünk Párizsba - mondta Kondor Ábris Fábián Andrásnak.
Fábián András tudta ezt, Brainer neki is mondta. Most annak örült a legjobban, hogy végre megveheti a bátyjának a biciklit.
Illetve. Hát hogy is vehetné meg? Vasárnap? Ma vasárnap van! Már arra készült, hogy felugrik a helyéről, s megveri a kocsiajtót.
Hogy még Brainert is . . . Agyonüti. Brainer félrevezette. Most aztán mitévő legyen? Levelet írt haza, hogy a bicikli hamarosan menni fog. Vastag vázú bicikli. Még azt is megírta, hogy pótláncot is küld.
Felugrott a helyéről, és előrement. A kocsiajtóhoz hajolt. Ráütött. A kocsi azonnal fékezett. Fábián András előrehajolva várta, hogy Brainer kiszálljon . . .
- Brainer úr, ma vasárnap van. Az úristenit magának!
Fábián András le akart ugrani a teherautóról. „Most addig ütöm, míg egyet rúg . . .
A férfi a felesége hangját hallotta. A hang megállította.
- András ! - felesége sikoltott.
Gáspár Dániel és Kis Dani lefogta a karját. Hátulról pedig a derekát Tar Elek ölelte át.
Brainer nem szólt, sápadtan figyelte a férfit.
- Ha vasárnap van, akkor vasárnap van. Ezért nem kell megállítani a kocsit - mondta Brainer.
- Nem tudok venni semmit. Ma vasárnap van. A boltok zárnak. Mondtam magának a biciklit. A biciklit, amit várnak otthon - kiabált Fábián András.
- A biciklit nem boltban veszi az ember . . . - vágott vissza Brainer.
- Mit bánom én, hogy hol lehet venni. Vigyázzon, még megkeserüli . . . A bicikli kell. A bátyám várja. Ő vigyáz a fiamra. Mit ért maga ehhez? - mondta még mindig kiabálva Fábián András.
- Mi baja, ember? Holnap jövünk vissza. Vehet annyi biciklit, amennyit csak akar . . . - válaszolt gúnyosan Brainer, és visszaült a kormány mögé.
Úgy indultak el, mintha meglökték volna őket hátúlról. Utána azonban ismét megállt a kocsi. Brainer szállt ki újra.
- Aki nem akar jönni, hazaviszem. Mondják meg! - kiáltotta.
Senki nem mozdult.
- A férjemet meg kell értenie a bicikli miatt. Nekünk viszonozni kell azt, hogy a fiunkra vigyáznak - mondta Fábiánné.
- Mehetünk, Brainer úr. Ha mérges az ember, minden kicsúszik a száján - mondta csendesen Gáspár Dániel.
A kocsiajtó bevágódott. Hallgattak.
Kondor Ábris felállt, és előrement a kocsi mellvédjére, majd visszafordult, és csak annyit mondott: - Sok városon megyünk át, amíg Párizsba érünk. Gáspár Dániel bólintott. Fábián András pedig hálásan nézett Kondor Ábrisra: „Ha beszélgetünk, elfelejtjük az előbbi veszekedést. A nyavalya törné ki a fejemet."
Gáspár Dániel arra gondolt, hogy „magyar ember nem tud meglenni veszekedés nélkül. Ahol pedig veszekednek, ott szegénység van. Mert miért is veszekedik az emberfia? Azért, mert szegény. Merthogy szeretne megkapni, elérni valamit. Úgy, mint más...
A veszekedésről azonban ő tudta azt is, hogy „a veszekedés, a cigánykodás az életünkkel jár együtt. Úgy veszekszik a magyar, és úgy gyűlölködik nap mint nap, mint ahogy elvégzi minden reggel a nagydolgát a vécén, vagy ahogy megemeli a kalapját, ha éppen harangoznak."
A teherautó egyenletes tempóban húzott. Amint aztán rátértek egy folyópart melletti szélesebb útra, egyre több autó jött velük szembe. A teherautókon sok fekete és láthatóan meleg ruhába öltözött ember utazott. Érthetetlen volt számukra ez, hiszen nekik melegük volt. A teherautókon mindenki csak hátrafelé nézett, azt az utat bámulták egykedvűen, amit elhagytak.
- Nézzétek a vizet! Akkora, mint a Tisza - mondta Kis Dani.
- Nagyobb ez annál - mondta Gáspár Dániel. Kondor Ábris annak örült, hogy jó idő lesz. „Napsütésben látjuk Párizst, nem úgy, mint a tengert." Kondor Ábris jókedvét észrevette Fábiánné is.
- Már nem vagy beteg? - kérdezte tőle.
- Ilyen jól még sohasem éreztem magam - mondta a fiú.
A teherautó egy kisváros főutcájára fordult.
„Ez már Franciaország lehet" - gondolta Gáspár Dániel. A széles kisvárosi úton csak katonákat láttak, s a házak előtt vagy az ablakok mögött egyetlenegy civil sem mutatkozott. Gáspár Dániel azért fürkészte őket, mert bevallatta magának, hogy a franciákról semmiféle elképzelése sincs . . . Ha azt kérdezték volna tőle, hogyan néz ki egy francia, képzeletében szürke vagy egészen világos színű, kockás ruhában, a kockás ruhához feltétlenül ragaszkodott volna, simléderes sapkában nyúlánk, barna férfi jelent volna meg. Valahol képeslapon láthatott hasonlót. Aztán eszébe jutott, hogy Brainer francia hadifoglyokat mutatott neki meg Fábián Andrásnak . . . „Csak az a bökkenő, hogy én már nem emlékszem azokra se..."
- Ha Párizs is ilyen kihalt lesz . . . -- vágta el a mondatot Kondor Ábris, és leült Gáspár Dániel mellé.
- Párizsban németek vannak - mondta Gáspár Dániel.
Alighogy kimondta ezt, a teherautót német katonák állították meg. Brainer nyújtotta az iratokat. A katonák felnéztek a kocsira, az igazolványokat pedig másodpercek alatt ellenőrizték.
A teherautó újra csak a folyópart mellett ment tovább. Friss levegőt hozott a szél, Kondor Ábris piros színű, gyűrött sálat tekert a nyaka köré. Szeretett volna valakivel beszélgetni, Gáspár Dániel állt hozzá a legközelebb, de ahogy ránézett, látta, hogy a férfinak ehhez nincs kedve.
Ahogy közeledtek Párizs felé, Gáspár Dániel egyre nyugtalanabb lett: félt, hogy ez a kirándulás nem úgy fog végződni, ahogy azt eltervezték. Egyre sűrűbben állítatták meg őket, egyre szigorúbb lett az ellenőrzés. Az is előfordult, hogy leszállították őket a kocsiról, és a németek végigtapogatták a zsebeiket is.
- Ezek partizánokat keresnek - kiáltotta hátra Brainer.
Kondor Ábris nem vette le a szemét a zöldes színű, mély mederben kanyargó folyóról; útjuk híven követte a vizet. A folyóparton - velük szemközt - kastélyokat látott, s a kastélyok mögött kirajzolódott a világoskék égbolt.
- Nézze csak! - fordult Gáspár Dánielhez. - Némelyik kastélynak olyan tornya van, mint egy templomnak. Gazdag ország ez...


KiadóMagvető Kiadó, Budapest
Az idézet forrásap. 147-153.

Madziarzy (Lengyel)


Znów wszyscy wsiedli na ciężarówkę.
Usadowili się podobnie jak wówczas, kiedy jechali na wycieczkę nad morze.
Nad morzem byli wiosną, a teraz już koniec lata. Gorące, duszne lato, powietrze jest takie samo jak w domu, w ich wsi, na polach.
Tylko mamideł tu nie ma. Tam, skąd przyjechali, na piaszczystych wzgórzach węgierskiej puszty, fatamorgana była codziennym zjawiskiem.
Bo cała ich dziesiątka prz jechała do tego kraju z piaszczystej okolicy miało mogli o sobie mówić, że są „ludźmi z piasków".
Bo żyli nie tylko na piaskach, ale i z piasku.
Jeśli mieli kilka hołdów ziemi, to mieli ją wyłącznie na piaskach. Jeśli brali ziemię w dzierżawę, za jedną trzecią plonu, to także dostawali pod uprawę tylko piasek.
O tych piaskach najwięcej marzyli i śnili, ale też i trudzili się na nich najbardziej.
Najsłodszy sen również ogarniał ich u stóp tych piaskowych wzgórz, kiedy po wczesnym porannym koszeniu układali głowy na chwilę do snu pod kiściami kwitnącego żółtego łubinu. A kiedy się budzili, fatamorgana ich niemal oślepiała. Potem przyzwyczajali się do tego i znów zaczynali kosić. Ale stojąc tyłem do złudnych obrazów.
Kraszna płynęła pod ogrodami, z tyłu domów, na brzegu rósł szczaw i kwitły dzwonki, a za drewnianym mostkiem w porannym blasku niemal drgały łąki i zarośla. Rosła tam nie tylko wiklina, ale również i dęby, akacje, topole.
Kiedy wsiadali na ciężarówkę, János Szabó zauważył:
- Ciężki upał dzisiaj.
A przecież był zaledwie ranek. I to wczesny.
- Brainer powiedział, że będziemy mogli pójść do kościoła - odezwała się już na ciężarówce żona Daniego Kisa. - Jeśli będzie można, to się wyspowiadam. I pójdę do komunii. Od kiedyśmy przyjechali, nie byłam u spowiedzi i u stołu bożego.
Nikt nie zareagował na te słowa. Milczały nawet kobiety, bo Kisowa powtarzała to po sto, ba, po tysiąc razy. Wszyscy zresztą czuli to samo: kościoła rzeczywiście brakowało.
Ciężarówka jechała tą samą drogą, którą już wielokrotnie przemierzyli. Mimo to Abris Kondor obserwował ją z jednakim zainteresowaniem. Mężczyźni zapalili i milcząc patrzyli przed siebie. Jedynie Dániel Gáspár nad czymś medytował, a potem nagle zwrócił się do Kisowej:
- A w jaki sposób byście się wyspowiadali? Nie znacie przecież ich języka, a ksiądz znowu nie zna węgierskiego.
Kobieta spojrzała na pytającego i postanowiła, że mu nie odpowie. „Mądrala ten Dániel, wszędzie wtrąci swoje trzy grosze."
Mężczyzna nie rezygnował jednak i już miał na końcu języka następne pytanie, kiedy kobieta uprzedziła go:
- Za mądrzy jesteście, ale choćbyście nie wiem jak szydzili, bez Boga żyć nie można.
- Wiem ja to dobrze - powiedział Gáspár. - Ale jeśli chcecie się wyspowiadać, to musicie jednak zgodzić sobie tłumacza. Najlepiej poproście Brainera...
- Nie bluźnijcie. Z Pana Boga nie wolno żartów stroić - pogroziła mu palcem.
Dániel Gáspár wyczuł, że pora już skończyć z tym przekomarzaniem.
- W południe będziemy w Paryżu - rzekł Abris Kondor do Andrása Fábiána.
Fábián wiedział to już od Brainera. Najbardziej cieszył się z tego, że będzie mógł kupić bratu rower.
Ale zaraz. Jakże będzie mógł kupić? W niedzielę? Przecież dziś niedziela! Chciał się zerwać na równe nogi i tłuc w szoferkę ze złości.
Że też ten Brainer... Zabije go jak psa. Brainer go oszukał. Co teraz robić? Napisał do domu list, że rower szybko przyjdzie. Rower z grubą ramą. Napisał nawet, że z zapasowym łańcuchem.
Poderwał się z miejsca i poszedł na przód platformy. Nachylił się i uderzył w drzwiczki samochodu. Ciężarówka natychmiast zahamowała. András Fábián wychylił się i czekał, aż Brainer wysiądzie...
- Panie Brainer, dziś jest niedziela. Szlak by pana trafił...
András Fábián chciał zeskoczyć z samochodu. „Będę go tak długo tłukł, aż wyciągnie kopyta..."
Nagle usłyszał głos swojej żony. Ten krzyk go powstrzymał.
- András! - wrzasnęła żona.
Dániel Gáspár i Dani Kis złapali go za ramiona. A z tyłu objął go wpół Elek Tar.
Brainer nie odzywał się, zbladł i obserwował mężczyznę.
- Niedziela to niedziela, normalnie. Nie trzeba zaraz zatrzymywać samochodu - powiedział wreszcie.
- Ale ja nic nie kupię. Jak niedziela, to sklepy zamknięte. Mówiłem panu o rowerze. Na ten rower czekają w domu - darł się András Fábián.
- Roweru nie kupuje się w sklepie... - odparł Brainer.
- Co mnie to obchodzi, gdzie się kupuje! Pożałuje pan, jak nie będę miał tego roweru... Muszę go mieć! Dla brata. On mi syna pilnuje. Czy pan rozumie? - ciągle jeszcze krzyczał Fábián.
- Człowieku, co ci się stało? Jutro będziemy wracać. Kupisz sobie tyle rowerów, ile zechcesz... odpowiedział z ironią Brainer i znowu siadł za kierownicą.
Ruszyli tak ostro, jakby ich kto z tyłu popchnął, Po chwili jednak samochód zatrzymał się. Brainer znów wysiadł.
- Kto nie chce jechać, niech wraca! Zawiozę go do domu! Proszę bardzo! - krzyknął.
Nikt nie drgnął.
- Trzeba zrozumieć męża. Jemu ten rower jest potrzebny, żeby się odwdzięczyć za opiekę nad naszym synem - tłumaczyła Fábiánowa.
- Możemy jechać, panie Brainer. Jak człowiek zły, to nie wie, co mówi - powiedział cicho Dániel Gáspár.
Drzwiczki samochodu zatrzasnęły się.
Abris Kondor wstał i podszedł do osłony szoferki. Potem odwrócił się i spojrzał na wszystkich:
- Przez wiele miast będziemy jechać, nim dojedziemy do tego Paryża.
Dániel Gáspár skinął głową, a András Fábián z wdzięcznością spojrzał na Abrisa. „Pogadamy w drodze, to i zapomnimy o tej kłótni. Cholera by wzięła ten mój niewyparzony język."
Dániel Gáspár rozmyślał o tym, że Węgier nie potrafi żyć bez - kłótni. A gdzie ludzie się kłócą, tam i bieda. Bo i dlaczego człowiek się kłóci? Dlatego że klepie biedę. Kłóci się, bo chciałby mieć to lub tamto, chciałby do czegoś dojść. Jak inni...
Wiedział, czym jest niezgoda, wiedział, że „kłótnie i sprzeczki idą w parze z życiem. Węgier kłóci się i złorzeczy każdego dnia, tak jak każdego dnia załatwia się za stodołą i jak każdego dnia uchyla kapelusza, kiedy w południe biją dzwony”.
Ciężarówka posuwała się teraz w równym tempie. Wjechali na szeroką, biegnącą wzdłuż brzegu rzeki szosę; z naprzeciwka zaczęły coraz częściej nadjeżdżać różne samochody. Na ciężarówkach jechali ludzie ubrani na czarno i dość ciepło. Było to dla Węgrów niezrozumiałe, jako że im było gorąco. Wszyscy patrzyli do tyłu, na uciekającą spod káł drogę.
- Patrzcie, jaka rzeka! Szeroka niby Cisa - powiedział Dani Kis.
- Chyba większa - doda Dániel Gáspár.
Abris Kondor cieszył się, że jest ładna pogoda. „Zobaczymy Paryż w słońcu, a nie w deszczu jak wtedy morze."
Fábiánowa zauważyła dobry humor Abrisa.
- Już nie jesteś chory? - zapytała.
- Jeszcze nigdy nie czułem się tak dobrze - odpowiedział chłopiec.
Ciężarówka wjechała na główną ulicę jakiegoś małego miasteczka.
„To już chyba Francja" - pomyślał Dániel Gáspár. Na szerokiej ulicy widać było tylko żołnierzy, a przed drzwiami lub za oknami domów nie mignął ani jeden cywil. Dániel Gáspár wypatrywał ludzi, ponieważ doszedł do wniosku, że nie ma najmniejszego wyobrażenia o Francuzach... Gdyby go ktoś zapytał, jak wygląda Francuz, wówczas w jego wyobraźni pojawiłby się mężczyzna ubrany w szare lub jasne ubranie w kratkę, a do tego ubrania w kratkę - o tym był absolutnie przekonany - kaszkiet z daszkiem. Francuz powinien być szczupły i mieć koniecznie czarne włosy. Gáspár widział takiego kiedyś w jakiejś ilustrowanej gazecie. Potem dopiero przypomniało mu się, że przecież Brainer pokazywał im francuskich jeńców... „Tak, ale jak oni naprawdę wyglądali?..."
- Jeśli Paryż też będzie taki wymarły, to... - Abris Kondor przerwał w pół zdania i usiadł koło Dániela Gáspára:
- W Paryżu są Niemcy - powiedział Gáspár. Ledwo wymówił te słowa, a już niemieccy żołnierze zatrzymali samochód. Brainer podał im papiery. Żołnierze błyskawicznie skontrolowali dokumenty i sprawdzili, co jest na samochodzie. Ciężarówka ruszyła dalej, ciągle wzdłuż rzeki. Dął świeży, ożywczy wiatr. Abris Kondor owinął szyję czerwonym szalikiem. Miał chęć z kimś porozmawiać. Najbliżej niego znajdował się Dániel Gáspár, ale Abris dostrzegł, że nie ma on na rozmowę ochoty.
W miarę zbliżania się do Paryża Dániel Gáspár stawał się coraz bardziej niespokojny, obawiał się, że ta wycieczka nie skończy się tak jak planowali. Coraz częściej bowiem zatrzymywano ich samochód, coraz surowsze były kontrole. Raz kazali im zejść z platformy i Niemcy zrewidowali wszystkim nawet kieszenie.
- Partyzantów szukają! - krzyknął do tyłu Brainer.
Abris Kondor nie mógł oderwać oczu od zielonej, płynącej głębokim korytem rzeki, przy której cały czas wiła się szosa. Na drugim brzegu, na tle błękitnego nieba, wznosiły się zamki.
- Patrzcie! - zwrócił się do Dániela Gáspára. - Przy tych z kach takie wieże jak kościel ne. Bogaty krąj...


KiadóVarsó, Państwowy Instytut Wydawniczy
Az idézet forrásap. 140-146.o.

minimap