This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Čapek, Karel: Sbírka známek

Portre of Čapek, Karel

Sbírka známek (Czech)

To teda je svatá pravda,” řekl starý pan Karas. “Kdyby se člověk hrabal ve své minulosti, našel by, že v ní je dost látky na docela jiné životy. Jednou... buď omylem, nebo z náklonnosti... si vybral jenom jeden z nich a dožívá jej až do konce; ale nejhorší je, že ty druhé, ty možné životy nejsou tak docela mrtvé. A někdy se stane, že v nich pocítíš bolest jako v uříznuté noze.Když jsem byl asi desetiletý kluk, začal jsem si dělat sbírku zná­mek; tatík to nerad viděl, myslel si, že se budu proto špatně učit, ale já měl kamaráda, Lojzíka Čepelku, a s tím jsem holdoval té fila­telistické vášni. Ten Lojzík byl syn flašinetáře, takový střapatý a pihovatý kluk, rozdrbaný jako brabec, a já ho miloval, jak dovedou jen děti milovat kamaráda. Poslouchejte, já jsem starý člověk; měl jsem ženu a děti, ale já vám řeknu, že žádný lidský cit není tak krásný jako přátelství. Ale toho je člověk schopen, jen dokud je mladý; pak tak nějak okorá a zesobečtí. Takové přátelství, to prýští čistočistě z nadšení a obdivu, z přebytku života, z hojnosti a pře­míry citu; máš ho tolik, že jej musíš někomu darovat. Můj tatík byl notář, hlava místní honorace, strašně důstojný a přísný pán; a já pojal do svého srdce Lojzíka, co jeho otec byl ožralý flašinetář, a matka zedřená pradlena, a já toho Lojzu ctil a zbožňoval, protože byl šikovnější než já, že byl takový samostatný a udatný jako krysa a že měl na nose pihy a že házel kameny levičkou, – já už ani ne­vím, co všechno jsem na něm tak miloval; ale jistě to byla největší láska mého života.Teda ten Lojzík byl mým důvěrníkem, když jsem si začal dělat sbírku známek. Tady někdo řekl, že jenom mužští mají smysl pro sbírky; je to pravda; já myslím, že to je pozůstatek nebo pud z těchdob, kdy si každý mužský dělal sbírku hlav svých nepřátel; ulou­pených zbraní, medvědích koží, jeleních parohů a vůbec všeho, co mohl ukořistit. Ale taková sbírka známek, to není jenom vlastnic­tví, to je věčné dobrodružství; člověk jaksi s chvěním se dotýká kousku té daleké země, řekněme Bhútánu, Bolívie nebo mysu Dobré naděje; prostě má s těmi cizokrajnými zeměmi něco jako osobní a důvěrný styk. Teda on je v tom sbírání známek takový motiv cesto­vání a mořeplavectví a vůbec té mužské světové dobrodružností. To máte jako v těch křížových výpravách.Jak jsem říkal, můj otec to neviděl rád; otcové obyčejně neradi vidí, dělají-li jejich synové něco jiného než oni sami; pánu já byl k svým synům také takový. Ono je otectví vůbec jaksi smíšený cit; je v něm veliká láska, ale taky nějaké zaujetí, nedůvěra, nepřátel­ství nebo jak bych to řekl; čím víc člověk své děti miluje, tím víc je v něm toho druhého citu. Teda já jsem se musel s tou mou sbírkou známek schovávat na půdě, aby mně na to tatík nekápl; na půdě byla stará truhla, takzvaná moučnice, a do té jsme zalezli jako dvě myši a ukazovali si známky: Koukej, tohle je Nizozemsko, tohle je Egypt, tohle je Sverige neboli Švédsko. A že jsme se s těmi poklady tak museli schovávat, v tom bylo něco až hříšně krásného. Jak jsem si ty známky opatřoval, to bylo jiné dobrodružství; já chodil po známých i neznámých rodinách a škemral, abych si směl odlepit marky z jejich starých dopisů. Tu a tam měli někde na půdě nebo v sekretáři plná šuplata starých papírů; to byly mé nejblaženější hodiny, když jsem, sedě na zemi, probíral ty zaprášené kupy lejs­ter a hledal na nich nějakou známku, kterou jsem dosud neměl, – já osel jsem totiž duplikáty nesbíral; a když se stalo, že jsem našel sta­rou Lombardu nebo já nevím který z německých státečků nebo svo­bodných měst, já cítil radost přímo mučivou – ono každé nesmírné štěstí tak sladce bolí. A zatím na mne venku čekal Lojzík, a když jsem konečně vylezl, šeptal jsem hned ve dveřích: Lojzo, Lojzíku, byl tam jeden Hannover! – Máš ho? – Mám! – A už jsme upalovali s tou kořistí domů, do naší truhly.Tam u nás byly textilní fabriky na všelijaké šmízo, na jutu, kali­ko, kartoun a bavlněný šmejd; tenhle póvl se totiž extra u nás vy­rábí pro barevná plemena celé zeměkoule. Tak tam mně dovolili, abych hledal známky v koších na papír; to bylo mé nejbohatší loviště; tam se vám našel Siam a jižní Afrika, Čína, Libérie, Afga­nistan, Borneo, Brazílie, Nový Zéland, Indie, Kongo – já nevím, zní-li vám už ta pouhá jména tak tajemně a jakoby toužebně. Bože, ta radost, ta ukrutná radost, když jsem našel třeba známku ze Straits Settlements – Nebo Korea! Nepál! Nová Guinea! Sierra Leone! Madagaskar! Poslyšte, to uchváceni může pochopit jenom lovec nebo hledač pokladů nebo archeolog, který dělá tyhle vykopávky. Hledat a najít, to je to největší napětí a uspokojení, které může člo­věku život poskytnout. Každý člověk by měl něco hledat; když ne známky, tedy pravdu nebo zlaté kapradí nebo aspoň kamenné šípy a popelnice.Teda to byla ta nejkrásnější léta mého života, to přátelství s Lojzíkem a sbírání známek. Potom jsem dostal spálu, a Lojzíka ke mně nepustili, třeba stával u nás na chodbě a pískal, abych ho slyšel. Jednou na mne nedali pozor nebo co; zkrátka utekl jsem z postele a šups na půdu podívat se na své známky. Já byl tak ze­sláblý, že jsem stěží uzvedl víko té truhly. Ale truhla byla prázdná; krabice se známkami byla pryč.Já vám tu svou bolest a hrůzu nemůžu vylíčit. Myslím, že jsem tam stál jako zkamenělý a že jsem nemohl ani plakat, jak mně to sevřelo hrdlo. Předně hrozné bylo, že mé známky, má největší ra­dost, jsou pryč; ale ještě hroznější bylo, že mně je jistě ukradl Loj­zík, můj jediný přítel, zatímco jsem stonal. Byl to úděs, zklamání, zoufalství, lítost – poslyšte, to je úžasné, co takové dítě dovede pro­žít. Jak jsem se z té půdy dostal, to už nevím; ale pak jsem zas ležel ve vysokých horečkách a v jasnějších chvílích jsem zoufale přemýš­lel. Otci ani tetě jsem o tom neřekl – maminku jsem už neměl; věděl jsem, že mi vůbec nerozumějí, a tím jsem se jim jaksi odcizil; od té doby jsem k nim už neměl žádný bližší dětský vztah. Lojzíkova zrada, to byla pro mne skoro smrtelná rána; bylo to mé první a největší zklamání v člověku. Žebrák, říkal jsem si, Lojzík je žebrák, a proto krade; to mám z toho, že jsem kamarádil se žebrákem. A to mě zatvrdilo; od té doby jsem začal dělat rozdíl mezi lidmi – ztratil jsem stav sociální nevinnosti; ale tehdy jsem ještě nevěděl, jak to mnou hluboko otřáslo a co všechno se ve mně sesulo.Když jsem se vystonal z horeček, vystonal jsem se i z té bolesti nad ztrátou sbírky známek. Jen mě ještě bolelo u srdce, když jsemviděl, že Lojzík má zatím nové kamarády; ale když ke mně přiběhl, trochu rozpačitý po tak dlouhé době, řekl jsem mu suše a dospěle: Táhni, já s tebou nemluvím. Lojzík zrudl a po chvíli řekl: Taky dob­ře. A od té doby mě tak zarytě a proletářsky nenáviděl.Teda to byla ta událost, která měla vliv na můj celý život, na můj výběr života, jak by řekl tady pan Paulus. Abych tak řekl, můj svět byl znesvěcen; ztratil jsem důvěru k lidem; naučil jsem se nenávidět a pohrdat. Už jsem nikdy neměl druha; a když jsem dospíval; začal jsem si i zakládat na tom, že jsem sám, že nikoho nepotřebuju a ni­komu nic nedaruju. Potom jsem shledával, že mě nikdo nemá rád; to jsem si vykládal tak, že já sám pohrdám láskou a kašlu na všechnu sentimentalitu. A tak se ze mne stal pyšný a ctibažný, sebedbalý, pedantický a vůbec korektní člověk; byl jsem zlý a tvrdý na podřízené; ženil jsem se bez lásky, děti jsem vychovával v kázni a strachu a získal jsem si svou pílí a svědomitostí nemalých zásluh. To byl můj ži­vot, můj celý život; já se nedíval na nic než na to, co je má povinnost. Až v Pánu dokonám, ono to bude i v novinách, jaký jsem byl zaslou­žilý pracovník a vzorný charakter. Ale kdyby lidé věděli, co je v tom samoty, nedůvěry a zatvrzelosti –Před třemi roky mně zemřela žena. Já to nepřiznal sobě ani ji­ným, ale bylo mně hrozně smutno; a z takového stesku jsem vy­hrabal všelijaké rodinné památky, co zůstaly po otci a matce: foto­grafie, dopisy, mé staré školní sešity – to mě až škrtilo v krku, když jsem viděl, jak pečlivě je můj přísný tatík ukládal a schovával; mys­lím, že mě přece měl rád. Byla toho na půdě plná skříň; na dně jed­né zásuvky byla škatule, zapečetěná pečetěmi mého otce; když jsem ji otevřel, našel jsem v ní tu sbírku známek, kterou jsem si dělal před padesáti lety.Já vám nebudu nic zapírat; mně proudem vyhrkly slzy, a tu kra­bici jsem si odnesl do pokoje jako poklad. Tedy tak to tehdy bylo, pochopil jsem v tu ránu; když jsem tenkrát stonal, někdo tu mou sbírku našel a otec ji zkonfiskoval, abych kvůli ní nezanedbával učení! Neměl to dělat; ale i v tom byla taková jeho přísná péče a láska; já nevím, ale mně začalo být líto i jeho, i sebe –A pak jsem si vzpomněl: Tedy Lojzík mně ty známky neukradl! Kristepane, jak já mu křivdil! – Zas jsem viděl před sebou toho pi­hovatého a rozdrbaného uličníka – Bůhví co se z něho stalo a je-liještě živ! Mně vám bylo tak trapno a stydno, když jsem si to všech­no vybavoval. Pro to jediné křivé podezření jsem ztratil jediného kamaráda; pro to jsem ztratil dětství. Pro to jsem začal pohrdat chudou verbeží; pro to jsem se choval nadutě; pro to jsem už k nikomu nepřilnul. Pro to jsem se po celý život nemohl podí­vat na poštovní známku bez nechuti a odporu. Pro to jsem nikdy nepsal své nevěstě a ženě a maskoval jsem to tím, že jsem povýšen nad citové výlevy; a má žena tím trpěla. Pro to jsem byl tak tvrdý a osamělý. Pro to, jen pro to jsem udělal takovou kariéru a plnil tak vzorně své povinnosti –Já viděl znovu celý svůj život; najednou se mi zdál pustý a ne­smyslný. Vždyť já mohl žít docela jinak, napadlo mě. Kdyby se to nebylo stalo – bylo ve mně tolik nadšení a dobrodružnosti, lásky, rytířství, fantazu a důvěry, takových věcí divných a nezkrotných – bože, vždyť já mohl být čímkoliv jiným, cestovatelem nebo hercem nebo vojákem! Vždyť jsem mohl milovat lidi, pít s nimi, rozumět jim, já nevím co všechno! Mně bylo, jako by ve mně roztával nějaký led. Probíral jsem známku po známce; byly tam všechny, Lombar­die, Kuba, Siam, Hannover, Nicaragua, Filipíny, všechny ty země, do kterých jsem tehdy chtěl jet a které teď už neuvidím. Na každé té známce byl kus něčeho, co se mohlo stát a co se nestalo. Já nad nimi proseděl celou noc a soudil jsem svůj život. Viděl jsem, že to byl ně­jaký cizí, umělý a neosobní život, a že můj skutečný život se vůbec nestal skutkem.” – Pan Karas mávl rukou. – “Když si tak pomyslím, čím vším jsem mohl být a jak jsem tomu Lojzíkovi křivdil.”Páter Voves, naslouchaje této řeči, se velmi zasmušil a rozlítost­nil; nejspíš si vzpomněl na něco ve svém vlastním životě. “Pane Karas,” řekl dojatě, “ani na to nemyslete; co je to platno, teď už se to nedá napravit, nedá se začít znova –”“Nedá,” vzdychl pan Karas a drobet se zarděl. “Ale víte, aspoň – aspoň tu sbírku jsem začal znovu dělat!”



Kolekcja znaczków (Polish)

Święta prawda – rzekł na to stary pan Karas. – Gdyby człowiek tak zaczal grzebać w swojej przeszłości, to odkryłby, że jest wiej pod dostatkiem materiału na zupełnie inne życie. Kiedyś albo przez omyłkę, albo z zamiłowania wybrał sobie tylko jedno z nich i dożywa je aż do końca; ale najgorsze w tym jest to, że te inne, te możliwe życia nie są tak całkiem martwe. I czasem zdarza się, że człowiek poczuje w nich ból jak w amputowanej nodze.
Kiedym był chłopcem może dziesięcioletnim, zacząłem zbierać znaczki; tatuś patrzył na to niechętnym okiem, bo myślał, że przez to będę się źle uczył, ale ja miałem kolegę, Lojzka Czepelkę, z którym wspólnie oddawałem się tej filatelistycznej pasji. Ten Lojzek był synem kataryniarza, był to taki rozczochrany i piegowaty chłopak, nastroszony jak wróbel, a ja go kochałem tak, jak tylko dziecko potrafi kochać kolegę. Posłuchajcie mnie, panowie, jestem stary człowiek, miałem żonę i dzieci, ale żadne uczucie ludzkie nie jest tak piękne jak przyjaźń. Ale do tego uczucia człowiek jest zdolny tylko, póki jest młody; bo potem jakoś się zaskorupia i egoistycznieje. Taka przyjaźń tryska najczystszym strumieniem z zachwytu i podziwu, z nadmiaru żywotności, z obfitości i nadwyżki uczuć; człowiek ma ich tyle, że musi je komuś podarować. Mój tatuś był notariuszem, głową miejscowych figur, panem strasznie poważnym i surowym; a ja oddałem serce Lojzkowi, którego ojciec był zapi jaczonym kataryniarzem, a matka zaharowaną praczką, i szanowałem tego Lojzka, i uwielbiałem go za to, że był sprytniejszy ode mnie, że był taki samodzielny i odważny, że miał na nosie piegi i że umiał lewą ręką ciskać kamieniami – już nawet nie wiem, co jeszcze tak w nim kochałem, ale była to na pewno największa miłość mojego życia.
Tak więc, kiedym zaczął zbierać znaczki, Lojzek śtał się powiernikiem tej mojej tajemnicy. Ktoś tu powiedział, że tylko mężczyźni mają zmysł kolekcjonerski; zupełnie słusznie; ja myślę, że jest to pozostałość albo nawet instynkt pochodzący z tych czasów, kiedy każdy mężczyzna kolekcjonował głowy swoich nieprzyjaciół, zdobytą broń, skóry niedźwiedzie, jelenie rogi, i w ogóle wszystko, co mógł zdobyć jako łup. Ale taka kolekcja znaczków to nie jest tylko sprawa instynktu posiadania, to jest wieczna przygoda; człowiek z jakimś drżeniem dotyka cząstki tego dalekiego kraju, na przykład Butanu, Boliwii czy Przylądka Dobrej Nadziei; po prostu nawiązuje z tymi obcymi krajami jakby osobisty i serdeczny kontakt. Jest więc w zbieraniu znaczków jakiś motyw podróżowania i żeglugi po dalekich morzach, i jest w ogóle ten męski pęd do przygód na światową skalę. Zupełnie to samo, co widżimy w wyprawach krzyżowych.
Jak wspomniałem, mój ojciec patrzył na to niechętnym okiem; ojcowie zazwyczaj patrzą niechętnie, jeżeli ich synowie robią coś innego niż oni sami; moi panowie, ja w stosunku do swoich synów byłem taki sam. Bo w ogóle ojcostwo to jakieś bardzo złożone uczucie; jest w nim wielka miłość, ale jest także jakieś uprzedzenie, jakaś nieufność, wrogość czy coś tąkiego, czego nazwać nie umiem; im więcej człowiek kocha swoje dzieci, tym więcej budzi się w nim tego drugiego uczucia. Musiałem więc kryć się z moim zbiorem znaczków na strychu, aby mnie tatuś na tym nie przyłapał; na strychu była stara skrzynia; tak zwana mącznica albo zasiek, tam kryliśmy się z Lojżkiem jak dwie myszki i pokazywaliśmy sobie znaczki: patrz, to są Niderlandy, to jest Egipt, a to Sverige, czyli Szwecja. A żeśmy się ż tymi skarbami musieli tak ciągle kryć, tym większy miało to dla nas urok, urok czegoś pięknego i grzesznego zarazem.
A zdobywanie tych znaczków to była znów innego rodzaju przygoda; chodziłem po znajomych i nieznajomych domach i molestowałem, żeby mi pozwolono odlepiać znaczki ze starych listów. Tu i ówdzie mięli, gdzieś na strychach albo w sekretarzykach pełne szuflady starych papierów; to były dla mnie najszczęśliwsze gadziny, gdym tak siedząc na ziemi, przeglądał te zakurzone stosy papierów i szukął w nich jąkiegoś znaczka, którego jeszcze nie miałem... Osiół byłem, bom dubletów nie zbierał; a jeżeli się trafiło, żem znalazł starą Lombardię albo jakieś inne niemieckie państewko czy wolne miasto, to doznawałem radości niemal bolesnej – bo każde ogromne szczęście tak słodko boli. A tymczasem na dworze czekał ną mnie Lojzek, a kiedy wreszcie wyszedłem, szeptałem mu zaraz w drzwiach:
– Lojzku, Lojzeczku, znalazłem tam jeden Hanower!
– Masz go?
– Mam!
I już pędziliśmy z tą zdobyczą do domu, do naszej skrzyni.
Były tam u nas fabryki tekstylne wyrabiające różnego rodzaju tandetę, jutę, perkaliki, kretony i taką różną bawełnianą taniochę; tego rodzaju lichotę wyrabia się u nas specjalnie dla plemion kolorowych całej kuli ziemskiej. Tam mi pozwolono szukać znaczków w koszach do papieru; to były moje najbolgatsze łowiska; tam właśnie znalazłem Syjam i Południową Afrykę, Chiny, Liberię, Afganistan, Borneo, Brazylię, Nową Zelandię, Indie, Kongo – nie wiem, czy dla panów te nazwy brzmią tak tajemniczo i jakby tęsknie, jak brzmiały dla mnie. Boże, cóż to była za radość, jakaż okropna radość, kiedym znalazł na przykład znaczek ze Straits Settelments... Albo Koreę! Nepal! Nową Gwineę! Sierra Leone! Madagaskar! Słuchajcie, panowie, ten zapał może zrozumieć tylko myśliwy, poszukiwacz skarbów albo archeolog, który przeprowadza te tam wykopaliska. Szukać i znaleźć – to najwyższe napięcie i najwyższe zadowolenie, jakich może człowiekowi dostarczyć życie. Każdy człowiek powinien by czegoś szukać, jeżeli nie znaczków, to prawdy albo złotej paproci, albo chociaż strzał kamiennych i popielnic.
Ta przyjaźń z Lojzkiem i zbieranie żnaczków. to były ,najpiękniejsze lata mojego życia. Potem dostałem szkarlatyny i Lojzka do mnie nie puszczano, tyle tylko, że wystawał u nas na korytarzu i gwizdał, żebym go słyszał. Raz nie uważali na mnie czy co, dość, że uciekłem z łóżka i hop! – na strych zajrzeć do swoich znaczków. Byłem tak osłabiony, że z trudem uniosłem wieko tej skrzyni. Ale skrzynia była pusta; pudełko ze znaczkami znikło.
Bólu, jakiego wtedy doznałem, i tego przerażenia nie mogę panom opisać. Myślę, że stałem tam jak skamieniały i że nawet płąkać nie mogłem, bo tak miałem ściśnięte gardło. Najpierw straszne było to, że zniknęły moje znaczki, moja najwiękśza radość, ale jeszcze straszniejsze, że ukradł mi je na pewno Lojzek, mój jedyny przyjaciel, w czasie kiedy byłem chory. Przerażenie, zawód, rozpacz, żal – wiecie, panowie, to zdumiewające, co takie dziecko potrafi przeżyć. Jak wróciłem z tego strychu, nie wiem, ale potem znów leżałem z wysoką gorączką, a w przytomniejszych chwilach oddawałem się rozpaczliwym rozmyślaniom. Ojcu ani ciotce nic o tym nie powiedziałem – mamusi już nie miałem; wiedziałem, że w ogóle mnie nie rozumieją, a to sprawiło, że byli mi jeszcze bardziej obcy; od tej pory nie łączył mnie z nimi już żaden bliższy i dziecięcy stosunek. Zdrada Lojzka była dla mnie ciosem niemal śmiertelnym; był to mój pierwszy i największy zawód, jaki sprawił mi człowiek. Żebrak – mówiłem sobie – Lojzek jest żebrak i dlatego kradnie, mam teraz nagrodę za to, że przyjaźniłem się z żebrakiem. I to spowodowało, że śię zapiekłem; od tej pory zacząłem dzielić ludzi – utraciłem niewinność społeczną; ale wtedy nie wiedziałem jeszcze, jak głęboko to mną wstrząsnęło i co się we mnie naprawdę rozsypało w gruz.
Kiedy wyleczyłem się z gorączki, byłem już także wyleczony z tego cierpienia nad utratą kolekcji znaczków. Tylko poczułem jeszcze ukłucie w sercu, kiedym zobaczył, że Lojzek ma nowych kolegów; ale kiedy podbiegł do mnie, trochę jakoś zakłopotany po tak długim niewidzeniu, powiedziałem mu sucho, jak dorosły:
– Odwal się, ja z tobą nie gadam.
Lojzek zaczerwienił się i po chwili rzekł:
–No, to dobra. – I od tego czasu nienawidził mnie zaciekle, po proletariacku.
Oto jest to wydarzenie, które wywarło wpływ na całe moje życie, na mój wybór życia – jak by powiedział obecny tu pan Paulus. Świat, w którym żyłem, został, że tak powiem, zbezczeszczony; straciłem wiarę w ludzi; nauczyłem śię nienawidzić i pogardzać. Już nigdy nie miałem przyjaciela; a w miarę jak dojrzewałem, zacząłem nawet upatrywać powód do dumy w tym, że jestem sam, że nikogo nie potrzebuję i nikogo niczym nie obdaruję. Potem zacząłem zauważać, że nikt mnie nie lubi; tłumaczyłem to sobie tym, że to ja sam gardzę miłością i gwiżdżę na wszelkie sentymenty. W ten sposób zrobił się ze mnie pyszałek i zarozumialec, samolub i pedant, w ogóle – człowiek korekt; byłem zły i bezwzględny dla podwładnych; ożeniłem się bez miłości, dzieci wychowywałem w ostrej dyscyplinie i strachu, a dzięki swojej pracowitości i sumienności zdobyłem niemałe zasługi. To było moje życie, całe moje życie; nie oglądałem się na nic prócz tego, co było moim obowiązkiem. Gdy zasnę w Panu, to pewnie w gazetach napiszą, jakim zasłużonym byłem pracownikiem i że miałem wzorowy charakter. Ale gdyby ludzie wiedzieli, ile jest w tym samotności, nieufności i zawziętości...
Przed trzema laty umarła mi żona. Nię przyznałem się do tego ani przed sobą, ani przed innymi, ale było mi okropnie smutno; ż tej jakięjś tęsknoty wygrzebałem wszystkie pamiątki, co zostały po ojcu i matce: fotografie, listy, moje stare zeszyty szkolne – aż mnie coś ścisnęło w gardle, kiedy zobaczyłem, jak pieczołowicie składał je i przechowywał mój surowy ojciec; myślę, że on mnie jednak kochał. Była, tego na strychu pełna szafa. A na dnie jednęj szuflady była kasetka opieczętowana pieczęciami mego ojca; kiedym ją otworzył, znalazłem w niej ten zbiór znaczków, który gromadziłem przed pięćdziesęciu laty.
Nie będę się przed panami zapierał: łzy trysnęły mi z oczu strumieniem, a to pudełko zaniosłem do swego pokoju jak skarb. A więc wtedy to była tak – zrozumiałem od razu; kiedy byłem chory, ktoś znalazł tę moją kolekcję, a ojciec ją skonfiskował, żebym przez nią nie zaniedbywał nauki! Nie powinien byl tego robić; ale i w tym przejawiła się ta jego surowa troska o mnie i miłość; nie wiem, ale zrobiło mi się żal i jego, i siebie...
A potem uświadomiłem sobie: To znaczy Lojzek nie ukradł mi tych znaczków! Chryste Panie, jak ja go strasznie skrzywdziłem! I znów ujrzałem przed sobą tego piegowatego, rozczochranego ulicznika... Bóg wie, co z niego wyrosło i czy jeszcze w ogóle żyje. Było mi przykro i wstyd, gdym sobie tak to wszystko odtwarzał w pamięci. Przez jedno fałszywe podejrzenie straciłem jędynego przyjaciela; przez to straciłem dzieciństwo. Przez to zacząłem gardzić biedotą; przez to zadzierałem nosa; przez to do nikogo nie przylgnąłem sercem. Przez to całe życie nie mogłem bez nie chęci i wstrętu spojrzeć na znaczek pocztowy. Przez to nigdy nie pisałem listów do narzeczonej i żony, a maskowałem to tym, że jestem wyższy ponad wylewne zwierzenia; a moja żona cierpiała z tego powodu. Przez to byłem taki bezwzględny i taki samotny. Przez to, tylko przez to zrobiłem taką karierę i tak wzorowo wykonywałem swoje obowiązki...
I znów ujrzałem całe moje życie; naraz wydało mi się puste i bezsensowne. Przecież ja mogłem żyć zupełnie inaczej – przyszła mi na myśl. Gdyby nie tamta historia – było przecież we mnie tyle zapału i tęsknoty za przygodą, tyle miłości, rycerskości, fantazji i ufności do ludzi, takich cech dziwnych i nieokiełznanych... Boże, przecież ja mogłem zostać czymkolwiek innym, podróżnikiem... aktorem... żołnierzem! Przecież mogłem kochać ludzi, pić z nimi, rozumieć ich, ja nie wiem ca jeszcze! Czułem się tak, jak by tajał we mnie jakiś lód. Przeglądałem znaczek za znaczkiem; były wszystkie – Lombardia, Kuba, Syjam, Hanower, Nicaragua, Filipiny, wszystkie te kraje, do których wtedy chciałem jechać, a których teraz już nie zobaczę. W każdym z tych znaczków była cząstka czegoś, co mogło się zdarzyć, a nie zdarzyło się. Przesiedziałem nad nimi całą noc i osądzałem swoje życie. Widziałem, że było to jakieś obce życie, sztuczne i bezosobiste, a maje prawdziwe życie nigdy nie stało się faktem. – Pan Karas machnął ręką. – Gdy tak sobie pomyślę, czym ja mogłem być w życiu... i jak skrzywdziłem Lojzka...
Ksiądz Voves słuchając tego opowiadania bardzo się zasępił i rozżalił; pewnie przypomniał sobie coś ze swojego własnego życia.
– Panie Karas – rzekł wzruszony – proszę już o tym nie myśleć; nic to panu teraz nie pomoże, nic się już nie da naprawić, nie można przecież zacząć od nowa...
– Nie można – westchnął pan Karas i leciutko się zarumienił, – Ale wiecie co, panowie, przynajmniej... przynajmniej zacząłem tę moją kolekcję kompletować na nowo!

 




minimap