This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Borovský, Karel Havlíček: Król Lawra (Král Lávra in Polish)

Portre of Borovský, Karel Havlíček

Král Lávra (Czech)

Byltě jednou jeden
starý dobrý král,
ale je to dávno,
taky od Čech dál,
troje moře, devatery hory
děli kraj ten od české komory,
kde on panoval.

Bylť král irský Lávra,
povím zkrátka vám,
a já o tom králi
pěknou píseň znám;
nalej, stará, čerstvého do číše
a vy, kluci, poslouchejte tiše,
já ji zazpívám.

Posud krále Lávru
chválí irský lid,
nebyl ani tyran,
nebyl taky žid,
nenabíjel cizím svoji kasu,
rekrutýrkou nesužoval chasu,
nedal chudé dřít.

Jenom jednu slabost
ten král dobrý měl,
že jest na holiče
tuze zanevřel,
dal se holit jenom jednou v roce,
vlasy dlouhé na krku široce
nosil jak roj včel.

Horší ještě bylo,
vždy na letnice,
jak očistil holič
královské líce,
čekala jej podivná odplata,
nic na stříbře, ale skrze kata,
to šibenice!

Divili se lidé,
mrzela je dost
na tom dobrém králi
tato ukrutnost;
však co král chce, zdrávot' pro poddané,
tak po letech zvykli si Irčané
na tu podivnost.

Jenom holičově
zvyknout nemohli,
na šibenici je
špatné pohodlí,
než co dělat? Nic jim nezbývalo
leda trpět, neb jich bylo málo
na rebelii.

Každý rok, když táhlo
již na letnice,
sebral se bradýřský
cech do radnice:
tam chudáci smutně los metali,
komu padne holit bradu králi
a - šibenice.

Padl los, ach, padl:
letos Kukulín
bude holit krále,
staré vdovy syn;
jak to stará vdova uslyšela,
omdlévala ustrašená celá:
„Ach, můj Kukulín!“

Již posloužil králi,
již ho vede kat
ukrutnou odměnu
za tu službu brát:
tu se matka skrze zástup tlačí,
spěchá, co jí staré síly stačí,
zaň orodovat.

„Králi, pane králi,
syn můj jedinej,
proboha tě prosím,
slitování měj!
Co si počnu, já ubohá vdova,
raděj sama umřít jsem hotova,
jen mi syna dej!

Králi, milost, pane!
Máš to lidský cit?
Nevinného hocha
katem utratit?
Muž můj padnul v službě tvého dvoru
a ty chceš mou jedinkou podporu
hanebně mi vzít? –

Jestliže ty, králi,
dobré srdce máš,
jistě každoročně
jednou blázníváš:
pro nic za nic, pro královské vousy,
kat člověka bez viny zardousí,
to jsi otec náš?“ –

Král se na ty řeči
velmi zastyděl,
ale ještě více
slitování měl,
nezlobil se, vzdychnul jen hluboko,
dobré srdce tisklo slzu v oko,
zastavit velel.

Všem se kázal vzdálit,
jen sám Kukulín
povolán ku králi,
bledý jako stín;
král tu sedí, na klíně korunu:
„Přistup, synku, blíže sem ke trůnu
i pod baldachýn.

Přísahej, že smlčíš
na věčné časy,
co jsi na mé hlavě
viděl pod vlasy,
pak se tobě neublíží v ničem
a ty budeš mým dvorním holičem
po všechny časy.“

Rád přísahal mladík
a byl propuštěn
zvěstovati matce,
jak jest povýšen;
pak holíval obden králi líce
a již žádný holič na letnice
nebýval věšen.

Těšili se lidé,
že ten dobrý král
jedinkou svou chybu
vymluvit si dal;
více však než celý národ irský
počestný cech holičsko-bradýřský
si to liboval. - -

Stojí mladý holič
v dvorském obroku,
raduje se matka
z toho pokroku,
jasné hvězdy na fraku se třpytí,
zlaté porty, vyšívané kvítí,
břitva po boku.

Než co platí hvězdy,
zlaté třepení,
když srdéčko trápí
ostré hryzení:
nevyjevit nic po věčné časy,
co vidívá na králi pod vlasy
vždy při holení!

Husy štěbetají,
tichá je labuť;
kdo chce tajnost smlčet,
holičem nebuď;
holičovi vědomosti škubou,
než je poví, přenáramně hubou,
jazejček je rtuť!

„Ach, můj milý synu,
co tě sužuje?
Ve dne nemáš stání,
v noci pokoje;
bývals vesel, teď ti líčko vadne,
mladé tělo den ode dne chřadne,
pověz, co ti je?“

„Má milá matičko,
ach, pomoc žádná!“
„Můj milý synáčku,
moc zví, kdo se ptá;
v černém lese bydlí poustevníček,
ten má od všech lidských srdcí klíček,
on ti radu dá.“

Pravil starý v lese:
„Dobře znám tvůj kříž,
synku, ty jsi holič
a tajemství víš.
Ty je nesmíš povědít žádnému,
neulehčíš ale srdci svému,
až to vyslovíš.

Blíže u Viklova
na stoku dvou řek
stojí dutá vrba
třetí lidský věk;
všeptej do ní v tiché noční době
své tajemství, a ulevíš sobě,
jiný nemám lék.“ -

Hned tu noc se holič
z domu vypravil,
zkusit, co mu starec
v lese poradil,
a našeptal do vrby hltavě,
co král Lávra skrývá na své hlavě,
pak se uzdravil.

Po tom uzdravení
prošel krátký čas,
tu král Lávra strojil
hlučný dvorní kvas,
z celé země paničky a páni
sjeli jsou se k tomu hodování
na králův rozkaz.

A po hodování
velikánský sál
hladce voskovaný
čekal již na bál;
ještě k tomu na tu dvorní švandu
nejslavnější karlovarskou bandu
objednal si král.

Po Češích je doma
vždycky malý sled,
ale všude jinde
naplňují svět:
muzikanty, jezdce, harfenice,
ouředníky, sirky ze Sušice
najdeš všude hned.

Táhli hudci k bálu,
až pan Červíček
silným kvapem ztratil
z basy kolíček,
a když přišli k viklovskému brodu,
zpozoroval tu svou velkou škodu
na stoku dvou řek.

Tam u duté vrby
s basou smutně stál:
„Půjdu-li ho hledat,
promeškáme bál!“
Uříz z vrby větev na kolíček,
co způsobí, o tom pan Červíček
nic se nenadál.

Způsobil tam s basou
králi čistou věc,
jak na bále pustil
po strůnách smyčec,
tu řve basa, až všechno přehluší:
„Král Lávra má dlouhé oslí uši,
král je ušatec!“

Král dal hned Červíčka
s basou vyhodit,
bylo však již pozdě
basu pověsit,
a tajemství, pro něž lazebníci
umírali jsou na šibenici,
rozešlo se v lid.

Co nyní celý svět
věděl od basy,
nebylo nic platno
skrývat pod vlasy,
tak král Lávra nosil po tom bálu
svoje dlouhé uši bez futrálu
po všechny časy.

A po krátké době,
když utich povyk,
líbil se přec lidu
dobrý panovník,
zdálo se jim, že ty dlouhé uši
právě dobře ke koruně sluší,
velká věc je zvyk! -

Tu je konec písně:
zdráv buď Lávra král!
Kukulín ho vždycky
holil a stříhal,
neb to nikdy najevo nevyšlo,
jak tajemství až do basy přišlo
a z basy na bál.

Není každá vrba
jako viklovská,
ani každá basa
jak červíčkovská;
a když tě co na jazyku svrbí,
našeptej to jen do staré vrby,
dceruško drahá!



Król Lawra (Polish)

Żył raz sobie król,
człek był poczciwości;
dawno temu żył,
kopę lat już cości,
i nie tu, nie w Czechach, za morzem, daleko,
za dziesiątą górą i dziesiątą rzeką –
tam miał swoje włości.

Lawra zwał się król,
kraj Irlandią zwali,
znam ja o tym pieśń –
i co mówi dalej,
zaśpiewam ci, córuś, tylko siedźże z cicha,
a ty, stara, kapkę jeszcze do kielicha
ze dzbana mi nalej.

Króla chwalił lud,
nie był to despota,
nie był z niego żyd,
skąpiec chciwy złota,
i nie dawał biednych drzeć ze skóry żywcem,
i młodych w rekruty nie brał – był poczciwcem,
a więc nie dziwota.

Lecz fryzjerzy tam
bardzo się źle mieli,
król nie znosił ich,
strasznie przed nim drżeli.
Lawra przez rok cały chodził nie golony,
włosy mu na kark spływały spod korony,
bujne jak rój pszczeli.

Dzień zielonych świąt
był smutną rocznicą:
wówczas dawał król
ogólić swe lico,
i gdy fryzjer blady ukończył robotę,
płacono mu za nią nie srebrem, nie złotem,
ale szubienicą.

Dobry król, a masz!
– mówią ludzie prości –
na fryzjerów kat,
cosik w nich go złości...
Lecz lud wie: poddanym wychodzi na zdrowie
to, czego chce król – przywykli więc ludkowie
do tej niezwykłości,

prócz fryzjerów. Ba,
jak przywyknąć mieli?
Przecież żaden stryk
nie pieści gardzieli.
Lecz co począć? Nic im nie pozostawało,
jak cierpieć, bo było ich mało, za mało
do wszczęcia rebelii.

Na wiosnę rok w rok
w wigilię rocznicy
mieli w cechu z jazd
wszyscy cyrulicy:
na kogo los padnie, jutro króla goli,
a potem zapłata z najjaśniejsźej woli –
śmierć na szubienicy.

Padł już los, ach, padł:
jutro ma Kukula,
starej wdowy syn,
golić brodę króla.
Stara wdowa wniebogłosy zawołała:
„Nieszczęsny mój synu!” – i trzęsąc się cała
omdlała bidula.

Obsłużył jej syn
króla jak się patrzy,
i już go na plac
wiedzie dwóch siepaczy,
nagle się przeciska przez tłum matka blada,
podbiega do króla, na kolana pada
w najwyższej rozpaczy.

„Błagam, panie mój,
oszczędź mego syna!
Królu, litość miej,
na Boga zaklinam!
Cóż ja teraz pocznę, ja, uboga wdowa?
Już prędzej mnie zabij, jam umrzeć gotowa,
tylko zwróć mi syńa!

On niewinny jest,
gdzie ty masz sumienie?
Czyżby mogło być
twe serce kamieniem?
Już mój mąż w twych służbach stracił życie swoje,
a ty mego syna, jedyną ostoję,
dajesz na stracenie?

Zawsze o nas dbasz,
a więc czemu, przebóg,
raz w rok biesisz się
jak jaki belzebub?
Przez tę twoją brodę, przez te głupie kłaki
zaduszą człowieka! Toś nasz ojciec taki?...
Nie gub go, ach, nie gub!”

Na te słowa król
zawstydził się srogo,
a że nie był zły,
litością i trwogą
wzrok mu się załzawił, ścisnęło się serce,
westchnął i czym prędzej na katy–morderce
ostro tupnął nogą.

Wszystkim kazał iść,
a blady Kukula,
na którym wciąż drży
wisielcza koszula,
znalazł się w pałacu przed królewskim tronem,
Lawra mu rozkazał zdejmując koronnę:
„No, podejdź do króla!

Synku, nie bój się,
nic nie będzie tobie,
lecz przysięgnij, że
z tobą legnie w grobie
straszna tajemnica mej królewskiej głowy.
Milcz, a ja na zawsze ciebie pałacowym
golibrodą zrobię.”

Młodzik przysiągł rad
i biegł w tejże chwili
matce biednej rzec,
czym go król zrobili;
i co drugi dzionek golił swego władcę,
i więcej fryzjerów dzięki starej matce
już nie powiesili.

Była radość tam
pośród ludzkiej rzeszy,
że ani raz w rok
dobry król nie grzeszy;
a szlachetny cech irlandzkich golibrodów
pośród oddanego królowi narodu
najwięcej się cieszy.

Żyje młody mistrz
na dworskim obroku,
aż z radości łza
lśni w matczynym oku,
na portkach lampasy złote, frak pstrokaty,
zdobny w jasne gwiazdy, wyszywany w kwiaty,
i brzytwa u boku.

Lecz cóż wart ten blask,
te gwiazdy ze złota,
kiedy w noc i w dzień
serce dźga zgryzota:
co na głowie króla pod włosami widać,
stale w myśli mieć i słówkiem się nie wydać
do końca żywota!

Z cicha łabędź mknie,
gęga gęś za wodą;
jeśli milczeć masz,
nie bądź golibrodą;
bo jak tu utrzyma język co w sekrecie,
kiedy z fryzjerami ludzie w całym świecie
rozhowory wiodą!

„Synu miły mój,
co to ci się stało?
Czym turbujesz się?
Mów matuli śmiało!
Chwili nie posiedzisz wieczór ni w południe,
chodzisz smutny, blady, coraz bardziej chudnie
twoje młode ciało!”

„Oj, trapi mnie coś,
lecz to trapność skryta!”
„Ten, synku, coś wie,
co się innych pyta;
mieszka pustelniczek w naszym czarnym borze,
on od ludzkich serc ma kluczyk, pomóc może,
coś poradzi ci tam.”

„Wiem, co trapi cię
– pustelnik powiada. –
Tyś fryzjer, a znasz
sekret... Trudna rada,
bo chociaż nikomu nie wolno go zwierzyć,
można tylko wtedy udrękę uśmierzyć,
gdy się go wygada.

Mam jedyny lek:
w pobliżu Viklova,
u zbiegu dwu rzek,
jest wierzba wiekowa,
w środku pusta – wszeptaj w nią o późnej dobie
swój sekret – a ona spokój wróci tobie
i sekret zachowa.”

Zaraz w pierwszą noc
wybrał się Kukula,
dopadł wierzby tej,
usta w dziuplę wtula
i szepcze, i szepcze, i wraca mu zdrowie,
bo zwierzył się wreszcie, co widział na głowie
u swojego króla.

Niezbyt wiele z rzek
upłynęło wody,
a tu król na bal
sprasza wojewody
i szlachtę z żonami, wszystkie jaśniepany;
będzie suta uczta, będą huczne tany,
słowem – wielkie gody.

Jedzie gości huk,
koń przy koniu parska,
wali tłum do sal,
gdzie już służba dziarska
dla glancu roztarła na posadzkach świece,
zjeżdża też muzyka na tę dworską hecę,
słynna – karlovarska.

W kraju nie ma co
pytać, gdzie są Czesi!
Oni poszli w świat,
oni zawsze gdziesi:
sprzedają zapałki, zajmują urzędy,
ujeżdżają konie, przygrywają – wszędy
znajdziesz tych obwiesi.

Raźnie szli na bal,
Czervik, co wlókł dudy,
zgubił kołek gdzieś
i spostrzegł nie wprzódy
niepowetowaną dla dud swoich szkodę,
aż się zatrzymali przed viklovskim brodem –
z gniewu był aż rudy.

I tak stał u dud
pod wierzbą spróchniałą:
szukać kołka trza,
a tu czasu mało.
Zrobił kołek z wierzby; dobrze będzie siedzieć.
Cóż, ten biedny Częrvik nie mógł przecie wiedzieć,
co się będzie działo.

Grajek w dudy dmie,
muzyka przygrywa,
nagle słychać głos,
jakaś wieść straszliwa
rozlega się w dudach i muzykę głuszy:
„Słuchajcie, król Lawra długie ośle uszy
pod włosami skrywa!”

Bawi cię tor co?
A bawże się, bawże,
a tu grajków tych
król do ciupy zawrze.
Zadyndają, córuś, na stryczku obwiesie,
ale między ludem i tak się rozniesie
wieść o królu Lawrze.

Zna już cały świat
tę rewelacyję,
choć podały ją
usta bóg–wi–czyje.
I król wie, że wszyscy wiedzą doskonaler
i długich swych uszu już we futerale
kędziorów nie kryje.

Wkrótce cały zgiełk
między ludźmi zamilkł.
Widział im się król
z długimi uszami –
ponoć do korony jak ulał pąsują;
tak nowe zwyczaje z wolna tryumfują –
zauważcie sami.

Tu się kończy pieśń:
więc sto lat królowi!
Golił go i strzygł
wciąż tenże syn wdowi,
bo nie wyszło na jaw, jak to od patyka
dowiedziała się wszystkiego i muzyka,
i goście balowi.

Nie do każdych dud
trza z wierzbiny czopka;
i nie każdy lud
ma króla–roztropka;
lecz, córuniu miła, wiedz: gdy język świerzbi,
starczy się wygadać w dziuplę starej wierzby –
i spokój, i kropka.

 




minimap