Mander, Karel van: T'leven van Ieronimus Bos
T'leven van Ieronimus Bos (Dutch)Veelderley en vreemt zijn de geneyghtheyden, handelingen en wercken der Schilders:
en yeder is beter Meester gheworden in t'ghene, daer de Natuere hem door lust
toe heeft ghetrocken, en aengheleyt. Wie sal verhalen al de wonderlijcke oft
seldsaem versieringhen, die Ieronimus Bos in't hooft heeft ghehadt,
en met den Pinceel uytghedruckt, van ghespoock en ghedrochten der Hellen, dickwils
niet alsoo vriendlijck als grouwlijck aen te sien. Hy is gheboren gheweest tot
s'Hertoghen Bosch: maer hebbe geenen tijdt van zijn leven oft sterven connen
vernemen, dan dat hy al heel vroegh is geweest. Hy was nochtans in zijn draperinghen
oft lakenen ghenoech afghescheyden van de oude moderne wijse, van dat menighvuldigh
kroken en vouwen. Hy hadde een vaste en seer veerdighe en aerdighe handelinghe,
doende veel zijn dinghen ten eersten op, het welck nochtans sonder veranderen
seer schoon blijft. Hy hadde oock als meer ander oude Meesters de maniere, zijn
dinghen te teeckenen en trecken op het wit der Penneelen, en daer over een doorschijnigh
carnatiachtigh primuersel te legghen, en liet oock dickwils de gronden mede
wercken. Daer zijn t'Amsterdam eenige van zijn stucken. In een plaets heb ick
van hem ghesien een vluchtinghe van Egypten, daer Ioseph voor aen eenen
Boer den wegh vraeght, en Maria op den Esel sit: in't verschieten is
een vreemde roots, waer wonder te beschicken is, wesende als een Herberghe:
daer comen oock eenighe vreemde bootsen, die om gelt eenen grooten Beer doen
dansen, en is alles wonder seldtsaem en cluchtigh om sien. Noch is van hem op
de Wael een Helle, daer de oude Vaders verlost worden, en Iudas die
oock mede meent uyt trecken, wort met een strick opghetrocken en ghehanghen:
t'is wonder wat daer al te sien is van oubolligh ghespoock: oock hoe aerdigh
en natuerlijck hy was, van vlammen, branden, roocken en smoocken. Noch is van
hem t'Amsterdam eenen Cruys-dragher, daer hy meer staticheyt, als wel zijn ghewoonte
was, in heeft ghebruyckt. Te Haerlem ten huyse van Const-liefdighen Ioan
Dietring, heb ick ghesien van hem verscheyden dinghen, deuren met eenighe
heylighen: onder ander, daer eenighen Sanct Monick wesende, met verscheyden
Ketters disputerende, doet alle hun Boecken met oock den zijnen legghen op het
vyer, en wiens Boeck niet verbrande, die soude recht hebben, en des Sancts Boeck
vlieght uyt het vyer, dat seer aerdigh gheschildert was, alsoo wel het branden
des vyers, als de roockende houten verbrandt en met de asschen becleedt wesende:
den Sanct met zijnen gheselle seer statigh siende, en d'ander bootsighe vreemde
tronien hebbende. Elder is eenigh mirakel, daer eenen Coningh en ander ghevallen
seer schricklijck sien: en de tronien, hayren en baerden, hebben met cleen moeyte
eenen grooten welstandighen aerdt. Tot s'Hertoghen Bosch in de Kercken, zijn
noch van zijn wercken, als in meer ander plaetsen: oock in Spaengien in't Escurial,
dingen die daer in grooter weerden worden gehouden. Tot hem spreeckt in zijn
veersen Lampsonius, op dese meeninghe: Ieroon Bos, wat beduydt u soo verschrickt ghesicht, En aenschijn alsoo bleeck, het schijnt oft even dicht Ghy al het helsch ghespoock saeght vlieghen om u ooren. Ick acht dat al ontdaen u zijn de diepste chooren Gheweest van Pluto ghier, en d'helsche wonsten wijt V open zijn ghedaen, dat ghy soo constigh zijt, Om met u rechter handt gheschildert uyt te stellen, Al wat in hem begrijpt den diepsten schoot der Hellen.
|
Jeronimus Bos [Hieronymus Bosch] élete (Hungarian)A festőknek sokféle és furcsa hajlamuk, festői modoruk és alkotásuk van, és
mindegyik abban ér el legnagyobb sikert, amelyikhez leginkább vonzódik, s a
természet is hajtja. Ki tudja megmondani, hogy Jeronimus Bos a kísérteteknek
és pokoli szörnyeknek mennyi furcsa hagymázas képzeletét hordta a fejében és
adta vissza ecsetjével, olyan rémképeket, amelyeket inkább borzasztó, mint kellemes
nézni. Születési helye ’s-Hertogenbosch, életéről és haláláról azonban semmit
se tudtam kinyomozni, csak annyit, hogy nagyon régen működött. A gyűrődésekkel
és ráncokkal teli szövetek redőzésének módja nála mégis nagyon különbözött az
akkor szokásostól. Ecsetkezelése biztos, nagyon ügyes és kellemes volt, gyakran
első nekibuzdulásra festette meg műveit, s ezek további megmunkálás nélkül is
nagyon szépek maradtak. Mint több régi mesternek, az volt a szokása, hogy a
dolgait felrajzolta a tábla fehér alapozására, és erre áttetsző, testszínű árnyalatokat
festett; gyakran hagyta az alapozást is érvényesülni.
Amszterdamban van néhány képe. Valahol láttam tőle a Menekülés Egyiptomba címűt, amelyen József az előtérben egy paraszttól az utat kérdezi, Mária pedig a szamáron ül. A háttérben áll egy különös szikla, amely körül akkora sürgés-forgás van, mint egy vendégfogadónál; furcsa figurák is vannak a képen, akik pénzért egy medvét táncoltatnak, az egész bámulatos és mulatságos látvány. Van továbbá a Waalon egy Pokol című képe, amely azt mutatja, hogyan szabadulnak ki belőle az ősatyák, míg Júdás, aki azt hiszi, hogy ő is kimehet, kötelet kap a nyakára. Bámulatba ejtő, mennyi bolond, kísérteties figura látható itt, de az is, hogy milyen ügyes volt a lángok, tűzvészek, füst és köd természetes megfestésében. Van aztán még Amszterdamban tőle egy Keresztvitel, amelyen komolyabb, mint szokott lenni. Haarlemben különböző dolgait láttam a műpártoló Joan Dietringh házánál, nevezetesen oltárszárnyakat több szenttel, az egyikük, valamiféle szent szerzetes, különféle eretnekekkel disputál, és könyveiket a magáéval együtt tűzre rakatja. Annak lesz igaza, akinek a könyve nem ég el, és íme, a szentnek a könyve kirepül a tűzből. Nagyon ügyesen volt megfestve minden: a lobogó tűz s a megégett és hamuval borított füstölgő fadarabok. A szent és társai nagyon komolyak, míg a többieknek mókás, furcsa fizimiskájuk van. Másutt van egy csodát ábrázoló festménye, amelyen egy király és mások, akik a földre estek, nagy rémülettel néznek fel; az arcok, a haj és a szakállak kevés fáradozással különösen jól sikerültek. Vannak művei ’s-Hertogenboschban, a templomban, valamint több más helyen is: hasonlóképpen Spanyolországban az Escorialban, olyan dolgok, amelyeket ott igen nagyra értékelnek. Hozzá szól Lampsonius a versében imigyen: Hieronymus Bos, arcod miért ijedt? Tágra nyitottad a sátán-hajlékokat,
|