This website is using cookies

We use cookies to ensure that we give you the best experience on our website. If you continue without changing your settings, we'll assume that you are happy to receive all cookies on this website. 

Dalos, György: De besnijdenis (A körülmetélés in Dutch)

Portre of Dalos, György

A körülmetélés (Hungarian)


Az ötezer-hétszáztizenhatodik esztendő Tevet havának végén Singer Robi gondterhelten igyekezett hazafelé a Sztálin hídon, a harminchármas villamoson szorongó tömegben. A Sábesz már véget ért, ahogy az árvaházban szokták mondani, kiment, s így ő lelkifurdalás nélkül ülhetett villamosra. Mégis jobb szerette volna, ha történetesen tavasz van, Íjár vagy legalább Niszán hónapja, mert akkor öt óra tájt világos, azaz meg Sábesz lévén, mindenképpen gyalog kelt volna át a Sztálin hídon, s gyalog ment volna tovább a Váci úton, egészen a Marx térig.
Tavasz közeledtén Balla nevelő úr lelkére kötötte növendékeinek, pontosabban a félárváknak és azoknak az egészárváknak, akiket nagyszülő várt otthon, hogy tartsák tiszteletben a szombatot. Nem mintha olyan nagy bűn volna az, ha valaki tizenkét eves korában tilos időben villamosra száll, csakhogy a kis bűnökből lesznek a nagy bűnök, a bocsánatosakból a megbocsáthatatlanok. „A Sábeszt zsidó embernek meg egy lakatlan szigeten is tisztelnie kell”, mondogatta. Igen, szőtte tovább ezt a gondolatát, ha Robinson történetesen unsereiner lett volna, akkor pénteken holdkeltétől talán még a melléje szegődött derek vadembert is Szombatnak szólította, és okvetlenül sábeszgójként alkalmazta volna, tekintettel arra, hogy az ember sehol sincs teljesen egyedül, azaz jótékony isteni felügyelet nélkül.
Sábeszgój az árvaházban is volt, Mari néni, az egykori székelyföldi cselédlány személyében; péntek esténként, amikor a növendékek aludni tértek, ő oltogatta el a lámpákat. Mihelyt azonban kitette lábát a hálóteremből, a növendékek azzal szórakoztak, hogy ki- és, bekapcsolgatták a világítást, mintha arra lettek volna kíváncsiak, mit szól az Úristen ekkora szemtelenséghez.
Az Örökkévaló nem szólt semmit, ha csak azt nem lehet szólásnak nevezni, hogy a negyvenwattos fényforrás a sűrű kapcsolgatás következtében egyszerre nagyot pukkanva kiégett. Balla természetesen Isten kezét látta a dologban. „Látjátok? – mondta másnap reggel, amikor Blum Gábor bátran bevallotta neki az istenkísértő csínytevést –, így bünteti a Mindenható azokat a szamarakat, akik ilyen olcsón szeretnék próbára tenni az ő egyébiránt végtelen türelmét.”
*
E korán sötétedő téli délutánon Singer Robi büntetlenül villamosozhatott. Szerencsére, mert dermesztő hideg volt, s ő dideregve húzta össze magán a kék melegítőre öltött, combig érő kabátját, amelyet Nagymama óvatos tartózkodással átmenetinek nevezett. Ígéret rejlett e kifejezésben, s a csonka család hétvégi pillanataiban olykor ki is mondatott: „Egyszer majd veszünk neked egy igazi télikabátot…”, vagy meg tartózkodóbb megfogalmazásban: „Elkellene már neked egy igazi télikabát.” Határidőként Nagymama mindig a legközelebbi prémiumosztást jelölte meg, amikor is majd munkahelyén végre felfigyelnek odaadó segédmunkási tevékenységére. Sajnos, az akkoriban divatos átszervezések, racionalizálások és összevonások miatt e munkahelyek túl gyakran változtak. Így került Nagymama a Ballon- és Esőkabát Szövetkezetből előbb a Sapka- és Kalap Szövetkezetbe, majd onnan legutóbb a Kendőfestő Szövetkezetbe, anélkül hogy bármelyik munkahelyén megmelegedhetett volna.
Singer Robi mégis erősen bízott abban, hogy a prémium nem marad el, Nagymama egy szép napon kézen fogja őt, elmennek az Alkalmi Áruházba, és véget vetnek a túlontúl elhúzódó átmenetiségnek. Jöhetnek majd az ordas hidegek és szélviharok, amelyek az ilyen tizenkét éveseket besöprik az óbudai kapualjakba, a tél hatalma megtörik az oltalmazó végleges és visszavonhatatlan télikabáton.
Ez a tél valóban különlegesen kemény volt, a legkeményebb, amelyre Singer Robi vissza tudott emlékezni. Az állami iskola kéthetes szénszünetet jelentett be, és az árvaház is krónikus tüzelőhiányban szenvedett. Délelőttönként a növendékeket két szobában zsúfolták össze és próbálták foglalkoztatni. Már a pingpongasztalokat hasogatták széjjel, hogy aprófájuk legyen a fűtéshez. Balla azzal próbálta vigasztalni a növendékeket, hogy most a gójok is fáznak, ezzel szemben Erecben meleg van, s arrafelé az emberek ingben-gatyában szaladgálnak. Sovány vigasz, gondolta Singer Robi, ráadásul az árvaház élelmezése is napról napra gyatrább. S e tekintetben a gójok határozott előnyöket élveznek velük szemben, mert ehetnek szalonnát, disznósajtot, sőt vasárnap még sertéskarajt is, míg az árvaháziaknak be kell érniök a marhahús fukarmód adagolt változataival, amelyek közül a kóserkolbász a legínycsiklandóbb, kár, hogy az adag körömnyi, az asztali imát is alig éri meg. A sóletban fokozódóan túlteng a gersli, az ünnepi csirkepörköltöt nem látni a hagymaszósztól, s a reggeli malátakávé is inkább langyos, mintsem jóízú. Balla bárkinek készségesen elmagyarázta, hogy minderről egyrészt Hitler tehet az átkozott háborújával, másrészt pedig a világhelyzet, amely bennünket annyiban érint, hogy a határok lezáratván, a Joint nem támogathatja elég hathatósan az árvaházat. „Mindazonáltal – hangsúlyozta –, tréflire nem adjuk a fejünket, ott még nem tartunk. Izráel népét rosszabb időkben is a szokás tartotta életben és együtt. Ugyan kinek jutott volna eszébe a pusztában – kérdezte –, hogy éhét holmi tisztátalan sertéspörkölttel verje el, hogy egyáltalában a jóllakásra gondoljon, amikor a túlélésről volt szó?”
Singer Robi egyetértett nevelője érvelésével, bár hiányosnak találta. Előfordult ugyanis, hogy a szükség magát a szokást fenyegette. Fák Ünnepén például a kötelező tizenötféle gyümölcsből ötöt ha kerítettek az ebédlő hosszú asztalára, s abból is három a Glóbusz Konzervgyár kompótja volt. Persze a datolya, a füge, a narancs Erec ege alatt szívja magába a nap édességét, de hol marad az alma, a körte, a dió?


PublisherMagvető Kiadó, Budapest
Source of the quotationp. 7-11.

De besnijdenis (Dutch)


Tegen het einde van de maand Tewet in het jaar vijfduizendzevenhonderdzestien was Robi Singer op weg naar huis, naar zijn moeder en grootmoeder. De sabbat was al voorbij, die was ’uit’, zoals men in het weeshuis zei, en dus had Robi zonder gewetenswroeging in lijn 33 van de tram kunnen stappen. Staande in de tram, klem tussen de andere passagiers, gaf hij zich over aan zijn zorgen. Toen de tram over de Stalinbrug reed, wenste Robi dat het gauw lente zou worden. In de maand Ijar of in elk geval Nissan zou het op deze tijd van de dag nog licht zijn, dan was het nog steeds sabbat, en dan zou Robi de brug te voet kunnen oversteken en verder lopen door de Vácistraat, tot aan het Marxplein.
Bij het begin van de lente drukte meneer Balla, de onderwijzer, zijn pupillen altijd op het hart de heiligheid van de sabbat te respecteren en niet op ongepaste tijden de tram te nemen. Of liever: zijn vermaning was vooral bestemd voor de halfwezen, en voor alle volle wezen die nog ergens, bij voorbeeld bij hun grootouders, een thuis hadden. Het is weliswaar geen ernstig misdrijf wanneer een jongen van twaalf een sabbatsgebod overtreedt, maar uit kleine zonden komen grotere voort, uit vergeeflijke ontstaan onvergeeflijke misstappen. De gelovige jood is zelfs op een eenzaam eiland verplicht de sabbat te heiligen. Zelfs als bij voorbeeld Robinson Crusoe ‘een van ons’ was geweest, dan had hij zijn metgezel, de brave Vrijdag, elke zaterdag absoluut als sjabbesgoj moeten gebruiken. Want de mens is nooit geheel alleen, God ziet alles.
Een sjabbesgoj was er natuurlijk ook in het weeshuis. Marika, een voormalig dienstmeisje uit Zevenburgen, deed elke vrijdagavond, wanneer de pupillen gingen slapen, het licht uit. Elke keer echter wanneer zij de kamer had verlaten, deden de jongens voor de grap steeds weer het licht aan en uit – alsof ze wel eens wilden uitzoeken wat Adonai, de Eeuwig Zijnde, van die stoutigheid zou zeggen. Adonai zei geen woord. Maar een keer had er plotseling een geweldige knal geklonken, en toen was de gloeidraad van het veertig-wattslampje doorgebrand. Natuurlijk had meneer Balla daarin de hand van God gezien. Hij beweerde dat de Almachtige op die manier al die sufferds wilde straffen die vonden dat ze het overigens oneindige geduld van de Allerhoogste zo nodig op goedkope wijze op de proef moeten stellen.
Op deze late middag mocht Robi Singer echter met een zuiver geweten de tram nemen. Het was afschuwelijk koud, en hij trok zijn dunne jas, die slechts tot zijn dijen reikte, stevig om zich heen. Daaronder droeg hij niet veel méér dan zijn blauwe trainingspak. Zijn grootmoeder noemde de jas met een zekere terughoudendheid een ‘tussenoplossing’. In die term zat enige belofte verborgen, die op zeldzame momenten zelfs werd uitgesproken: ‘Op een dag zullen we wel eens een behoorlijke winterjas voor jou aanschaffen.’ Of, voorzichtiger geformuleerd: ‘Jij had allang een behoorlijke winterjas moeten hebben.’ Als tijdstip voor de voorgenomen aankoop stuurde de grootmoeder aan op de volgende premieverlening – wanneer men eindelijk haar toegewijde vlijt als ongeschoold arbeidster op gepaste wijze zou belonen. Maar ten gevolge van voortdurende rationalisaties, samenvoegingen en reorganisaties had de grootmoeder steeds ander werk moeten aannemen. Zo was ze van de coöperatie voor regenjassenproduktie terechtgekomen bij de coöperatie voor hoeden- en mutsenvervaardiging en daarna bij de coöperatie voor hoofddoekenproduktie, zonder in een van die betrekkingen warm te kunnen lopen. Toch geloofde Robi Singer vurig dat de premie niet eeuwig zou uitblijven: op een goede dag geeft zijn grootmoeder hem een arm, en dan gaan ze naar het warenhuis voor speciale aanbiedingen. Dan houdt deze wel erg langdurige overgangstijd op – die van de jas en daarmee ook die van hemzelf. En dan mag de ijzige kou komen, mag de sneeuwstorm komen, die zelfs jongens van twaalf nog wel eens doet schuilen in de portieken van de huizen in Oud-Boeda. De macht van de winter loopt stuk op de bescherming van de jas.
Deze winter was bijzonder streng, de strengste die Robi Singer zich kon herinneren. De staatsschool kon niet meer verwarmd worden en had de leerlingen daarom voor twee weken naar huis gestuurd, en ook het joodse internaat leed onder chronisch gebrek aan brandstof. De pupillen werden ‘s ochtends in twee kamers bijeen gedreven. Men had de pingpongtafels al verzaagd tot aanmaakhout voor de kachels. Het was een schrale troost dat ook de gojim nu kou leden, terwijl in Erets daarentegen, zoals meneer Balla beweerde, zo’n drukkende hitte heerste dat de mensen zonder jas op straat konden lopen.
Inderdaad een schrale troost, aangezien ook de voedselvoorraden in het weeshuis steeds schaarser werden. Wat dat betrof waren de gojim, vond Robi Singer, in zekere zin in het voordeel, vergeleken met de joden. Gojim mochten bij voorbeeld onbeperkt spek, leverkaas en zondags zelfs schnitzel eten, terwijl de pupillen van het weeshuis zich tevreden moesten stellen met krap bemeten porties rundvlees. De koosjere worst was nog het lekkerst, maar het stukje dat ze daarvan kregen, was zo miniem dat het niet eens de moeite van het tafelgebed loonde. In de sjalet domineerde de gort steeds meer, de feestelijke kippegoelasj was nauwelijks te zien van de uien, en de cichoreikoffie ‘s ochtends was eerder lauw dan smakelijk. Meneer Balla legde bereidwillig aan ieder die het horen wilde uit dat die ellende enerzijds de schuld was van Hitler met zijn vervloekte oorlog, en aan de andere kant van de toestand in de wereld: die brengt met zich mee dat de grenzen gesloten zijn, zodat het Joodse Wereldcongres het weeshuis niet voldoende steun kan geven. ‘Desalniettemin moeten wij,’ zei hij, ‘onze religieuze spijswetten volgen, want het volk Israël heeft ook in slechte tijden alleen door trouw aan traditie en gewoonte kunnen overleven en samen blijven. Had iemand in de woestijn het soms in zijn hoofd gehaald zijn honger te stillen met onreine varkensgoelasj? Wie had zich daar nog bekommerd om voldoende eten in zijn maag, toen het om overleven ging?’
Robi Singer was het eens met zijn onderwijzer, al vond hij diens argumentatie ietwat gebrekkig. Het komt namelijk voor dat nood gevaar oplevert voor de gewoonte. Wat moet men bij voorbeeld denken wanneer er bij het nieuwjaarsfeest van de bomen in plaats van de verplichte vijftien verschillende vruchten niet meer dan vijf op de lange eettafel liggen? En wanneer drie van die belachelijke vijf ook nog afkomstig zijn uit blikjes van de conservenfabriek Globus? Goed – het is niet zo eenvoudig aan dadels, vijgen en sinaasappels te komen. Die groeien heel ver weg, ergens onder de hemel van Palestina. Maar waar zijn de appels, peren en noten?


PublisherVan Gennep, Amsterdam, ,
Source of the quotationpp. 5-8.

minimap