Posledný kôň Pompeji (Slovak)
Keď sa uchýliš do samoty,
musíš sa starať nie o to, aby ľudia o tebe ovorili, ále aby si sa zhováral sám so sebou. O čom
však budeš hovoriť?
O tom, čo ľudia robia len pri iných, ohováraj sa sám u seba: navykneš pravdu aj hovoriť, aj ju počuť. Seneca Volská tvár, bez urážky. Ale prečo som sa
zľakol? Že tak odrazu? Alebo toho pomyslenia? Ťažká, masívna tvár vola;
čomusi takému rozmernému asi aj ťažko dať výraz, jeden spoločný a zrozumiteľný.
Tvár, ktorá narástla na lebke ako nádor. Ale čoho som sa zľakol?
Pomyslenia nie, nie
som taký mladý a už som si stihol
pomyslieť kadečo; pri myslení neplatí dobrý vkus ani vychovanie. Pomyslel som si, čo som videl.
Tvár, ktorej akoby napriek všetkej rozmernosti chýbala jedna noha. Moja. Zľakol som sa tej prázdnoty,
že nevidím. Postávali tam pred hotelom nejakí ľudia, jeden-dvaja, už nie koľko
dní, ale nevenoval som im pozornosť. Hotel, hoci na dosah, bol iný svet.
Postavy s
transparentom, ale ja som zakaždým
odbočil doprava. Je kruté, z mojej strany, že vo mne nevzbudili nijakú zvedavosť. Teraz bola nedeľa a ktovie prečo, azda v predtuche,
že odídem, na rohu som zrazu pocítil hotel ako manko. Sused, a ani raz sa mu neprihovorím? Vlastne som za celý čas
ešte nebol v hoteli,
a keď je nedeľa, treba si ju
nejako ozvláštniť. Vedel som, že hotely mávajú na prízemí
vlastný bar, ale
o to nejde; myslel som na iné a bez obzretia som sa
otočil. Päť krokov, šesť... Cestou som sa, ako to už býva, na muža nepozeral, aby si
náhodou nemyslel, že sa na neho pozerám. Než som vystúpil na chodník,
prečítal som si transparent, ktorý držal v rukách. Do
not patronize this hotel. Nevyužívajte služby tohto hotela, povedzme. To ma pomýlilo,
skôr by som bol čakal, že žobre alebo propaguje nový šampóń na vlasy, a skôr by som sa bol s tým aj vyrovnal. Taká tvár! Tvár, ktorá mu doslova prerástla cez hlavu, s ktorou si vôbec nevedel rady. V Bratislave by som si k takejto
tvári vymyslél legendu, a nič to, že by bola nepravdivá, celkom vedľa; ale trúfal by som si. To je domov, tá odvaha dopovedúvať chýbajúce príbehy. Myslel som
na iné,
práve, a myšlienka
vletela do
tej tváre
ako pod
auto. Rozmýšľal som
o názve
práce, ktorú pre mňa vymyslel profesor Okey-Dokey: Prvky slovanskej citovosti v diele Josepha Conrada; vlastne nerozmýšľal, iba som ho, ako už
tisíckrát predtým, naprázdno omáľal v ústach
ako cumeľ a odrazu
sa mi roztvoril
pred očami v svojom
skutočnom význame: Okey-Dokey si myslí, že som Slovan!
Preto mi pre
prácu vybral také zadanie, taký
názov! Zľakol som sa, ale to
bol len prvý
úľak, menší, z toho nedorozumenia,
že som si to celého trištvrte roka neuvedomil; na okamih som zastal, iba toľko, aby som sa mohol
v duchu zvrtnúť na päte a rozbehnúť sa hneď a zaraz uviesť vec na
pravú mieru. Niekto si poháma škrípaním zubov, ja takýmito predstavami. Onsi
myslí... Vtedy sa dostavil druhý úľak, ozajstný: Veď som! Akoby som si pri holení v zrkadle
zbadal na tele ďalšie, opačné pohlavie. Tak dlho už s ním
žijem, a až teraz! Reflexívne som zdvihol
hlavu, akoby som sa chcel znovu pozrieť do zrkadla,
presvedčiť sa, a uvidel som pred sebou tú tvár. V Londýne to bola neodvolateľne
prázdna tvár; v zrkadle, moja. Čo chce odo mňa tento Slovan? Aby som priznal,
že som dosiaľ žil v omyle, aby som sa od základu
prehodnotil? Ozaj, čo vlastne chcel? Bol som
od neho na tri kroky, na môj vkus trochu priblízko.
Hanbil som sa odrazu zmeniť smer, a na tom chodníku
nič okrem hotela nebolo. Mám mu hodiť zopár drobných? Ale veď on nežobre;
nemá klobúk, ani škatuľu od topánok. Apeluje
na známu slovanskú citovosť,
moju a Conradovu? A ako sa má
tá slovanská citovosť prejaviť? Že ho poslúchnem a hotel zďaleka
obídem? Neskoro, ale aj keby, to by
bola zrejme anglosaská citovosť,
veď sa tou tabuľou obracal predovšetkým na Britov:
nápis bol v angličtine, nie v slovanskom ani inom
jazyku. To ma zaujalo. Som predsa
profík, nie? Odborník na prvky slovanskej citovosti v diele i v živote.
Kým som prešiel tri kroky, mal som už
slovanskú citovosť vymyslenú. Slovanská citovosť by bola, keby som napriek
chlapovi s
transparentom vošiel do hotela,
prenajal si jednu z najlepších izieb, ubytoval sa, potom by som zišiel do jedálne, dal si výdatný obed, pohárik whisky, alebo
ešte radšej fľašu šampanského, a z ničoho
nič by som čašníkovi, recepčnej alebo rovno vedúcemu zmeny nahlas vynadal do
vykorisťovateľských svíň, upírov a kapitalistickej svoloče. Potom by som sa
pokojne, akoby nič odobral do svojej izby pozerať televíziu. Tak nejako by
vyzerala slovanská citovosť, keby na ňu Slovanovi v Londýne nechýbala materiálna
základňa. Veselé zúfalstvo: keď už je tu to novonadobudnuté pohlavie, prečo by som sa s
ním nepohral? Nie som rasista a na slovanskú citovosť neverím o nič viac ako na
slovanské uši, ale ako profesionál viem, že by to bolo práve čosi takéto
nekoordinované, nezrozumiteľné, no veľkolepé; čistý výkrik bez odozvy,
nečitateľný nápis cez celý múr. Akýkoľvek praktický účinok, akákoľvek zmena v
reálnom, hmotnom svete by tento akt ako citovosť znehodnocovala. Keby niečo
také ako slovanská citovosť vôbec jestvovalo – čím nechcem povedať, že
nejestvuje, pre niekoho, ale ja si odmietam dať svoju citovosť označkovať. Pomýlil ma ten človek pred hotelom. Transparent mal nápis aj z druhej strany,
keď som vchádzal do hotelových dverí, chlap ho ku mne otočil: Protest against
victimization. Tomu som ani poriadne nerozumel. Pochopil som, že s ním
mrzko vybabrali, ale čo ho konkrétne postihlo, to som nevedel dešifrovať. Bolo
by hlúpe ľutovať ho a ani nevedieť za čo; bolo by to aj ľudsky bezočivé.
Napokon, odstojí si svoje a pôjde domov; dá si nedeľnú večeru, dve pivá a po
nočných správach sa vyspí so ženou. Môj príbeh je horší. Čoskoro sa mi skončí
desaťmesačné štipendium, ktoré som dostal na skúmanie prvkov slovanskej
citovosti v diele Josepha Conrada, a tým mi vyprší aj povolenie na pobyt. Večer
sa vrátim do izby, v ktorej už takmer trištvrte roka trávim čas sám. Zdravím sa
s vrátnikom, pár slov som stratil aj s chorvátskou upratovačkou, ale jedinou
vzťahovou osobou je profesor Okey-Dokey, a ten mnou taktne pohŕda. Urobil pre
mňa, čo sa dalo: vymyslel prácu o slovanskej citovosti v diele Josepha Conrada
a vymohol na ňu desaťmesačné štipendium. Na slovanskú citovosť iste neveril o
nič viac ako ja, aj keď to predo mnou nijako nedal najavo; veď ani ja pred ním.
Správal sa ku mne s roztržitou srdečnosťou človeka, ktorému o dve minúty
odchádza vlak. Vlastne z jeho pohľadu odchádzal vlak mne. Tak či onak, bol to
vzťah dvoch ľudí na peróne. Začínal som tomu rozumieť. Prvky slovanskej citovosti! Nešlo o to, že by profesor Okey-Dokey nebol skvelý človek,
ale na nepravde, čo aj spoločnej, nemožno založiť pinohodnotný vzťah.
Okey-Dokey bol intelektuálny dravec, a kvôli mne zo svojej dravosti vycúval,
akoby to bola len požičaná medvedia koža, v ktorej pózoval fotografom.
Zazlieval si v duchu ten intelektuálny ústupok, ku ktorému som ho donútil.
Urobil dobrý skutok, dokonca za cenu ťažkého kompromisu, a tým sa odo mňa
ľudsky oslobodil. Nežiadal odo mňa vďačnosť, bol zdvorilý, ba akýmsi
netrpezlivým spôsobom aj vľúdny, ale očakával, že aspoň na papieri budem na
slovanskú citovosť veriť, a za túto intelektuálnu nepoctivosť – našu spoločnú
nepoctivosť – mnou pohŕdal. Možno pohŕdal aj sebou, ale predo mnou sa tým
nechválil, a tak dobre, aby som to na ňom vypozoroval, som ho zasa nepoznal. A
možno si ma nevážil preto, že si neviem svoje problémy vyriešiť sám a tam, kde
v skutočnosti ležia, teda doma. Možno ma témou slovanskej citovosti chcel
nenápadne vykázať do mojich slovanských medzí. Alebo som možno bol iba
vzťahovačný, keď som takto čítal jeho štandardnú anglickú zdvorilosť; možno
celá tá slovanská citovosť nie je nič iné ako vzťahovačnosť. Nech už to bolo,
ako chcelo, bol som odrazu zvedavý, či viem v sebe vzbudiť k tomu chlapovi pred
hotelom nejaký cit. Môj vlastný cit, s mojím monogramom. Neviem, prečo sa
zvedavosť upla práve na neho. Stál tam, a zrazu... Už týždeň tam stál a ponúkal
mi svoj príbeh, a ja som si ho ani nevšimol. Žiadal ma, aby som sa vyhol
hotelu, a kým som o tom nevedel, aj som sa mu vyhýbal; teraz doň vchádzam.
Chcel som ho tým citom
odprosiť? Ale výčitky svedomia sú citom k sebe, seba nimi ošetrujeme, nie
druhého. Publisher | Slovenský Spisovateľ |
Source of the quotation | Posledný kôň Pompeji |
Publication date | pp. 10-13 |
|
Ostatni koń Pompeji (Polish)
Twarz, bez obrazy, jak pysk wołu. Ale czemu się zląkłem?
Bo tak niespodzianie? Czy, bo tak mi się pomyślało? Ciężki, masywny pysk wołu;
dla czegoś o takich rozmiarach trudno chyba nawet znaleźć określenie, jedno,
wspólne i zrozumiałe. Twarz, która zjawiła się na czaszce niczym narośl. Ale czego się zląkłem? Nie tej myśli, mam swoje lata i pomyśleć zdarzyło mi się
już niejedno; co się tyczy myślenia, nie rządzi nim dobry smak ani wychowanie.
Pomyślałem tak, bo to właśnie ujrzałem. Twarz, której, choć taka wielka,
zdawało się brakować jednej nogi. Mojej. Zląkłem się tej pustki, tego, czego
nie widzę. Stali tam przed hotelem jacyś ludzie, jeden, dwóch, już ileś dni, ale nie
zwracałem na nich uwagi. Hotel, chociaż tuż obok, to był inny świat. Faceci z
transparentami? Lecz ja za każdym razem skręcałem w prawo. Może to z mojej
strony okrutne, lecz nie budzili we mnie najmniejszego zainteresowania. Teraz była niedziela i kto wie dlaczego, pewnie w przewidywaniu rychłego
wyjazdu, nagle na rogu poczułem, że ten hotel jest czymś, czego mi brakowało.
Sąsiad, a ani razu się do niego nie odezwę? Dotychczas przecież nigdy nie byłem
jeszcze w tym hotelu, a skoro jest niedziela, godzi się jakoś ją sobie
upamiętnić. Wiedziałem, że hotele mają na parterze własne bary, lecz mniejsza o to; zależało mi na czym innym i bez namysłu
skręciłem w tamtą stronę. Pięć kroków, sześć... Idąc, jak zwykle, nie patrzyłem
na tego człowieka, żeby nie pomyślał przypadkiem, że mu się przypatruję. Zanim
wszedłem na chodnik, odczytałem napis na tablicy, którą trzymał w rękach. „Do
not patronize this hotel". Nie korzystajcie z usług tego hotelu,
powiedzmy. Zbiło mnie to z tropu, spodziewałbym się raczej, że żebrze lub
reklamuje nowy szampon do włosów, i prędzej przeszedłbym też nad tym do
porządku. Taka twarz! Twarz, która dosłownie przerosła go o głowę, z którą zupełnie nie
potrafił sobie poradzić. Gdybym zobaczył taką twarz w Bratysławie, wymyśliłbym
o niej legendę; może i nieprawdziwą, może całkiem chybioną, ale poważyłbym się
na to. U siebie, w kraju, ma się odwagę dopowiadać brakujące historie. Myślałem o innych sprawach, prawdziwych, i moja myśl wpadła pod tę twarz jak
pod samochód. Zastanawiałem się nad tytułem pracy, który wymyślił dla mnie
profesor Okey-Dokey: Pierwiastki uczuciowości słowiańskiej w twórczości
Josepha Conrada; właściwie nie zastanawiałem się, tylko – jak tysiąc juž
razy przedtem – obracałem go w ustach jak smoczek i nagle stanął mi przed
oczami w swoim rzeczywistym znaczeniu: Okey-Dokey widzi we mnie Słowianina!
Dlatego na temat pracy wybrał dla mnie takie zadanie, taki tytuł! Złąkłem się,
lecz był to tylko lęk pierwszy, mniejszy, związany z mą ignorancją, z tym, że
przez całe trzy czwarte roku to do mnie nie dotarło. Przystanąłem na moment,
tylko na tyle, by móc w duchu obrócić się na pięcie i natychmiast znów ruszyć,
i od razu sprowadzić rzecz na właściwe tory. Ktoś szuka pomocy w zgrzytaniu
zębami, ja – w takich wyobrażeniach. On widzi we mnie... Wtedy ogarnął mnie lęk
drugi, prawdziwy: Toć jestem nim! Jakbym goląc się, spostrzegł w lustrze na mym ciele znamiona
drugiej, przeciwnej płci. Tak długo już z nimi żyję, aż tu nagle! Odruchowo
uniosłem głowę, jakbym chciał jeszcze raz spojrzeć w lustro, przekonać się, i
ujrzałem przed sobą tę twarz. W Londynie była to twarz nieodwołalnie pusta; ta
w lustrze, moja. Czego ode mnie chce ten Słowianin? Żebym przyznał, że byłem
dotychczas w błędzie, ażebym zasadniczo zmienił mą ocenę samego siebie? Otóż to: czego właściwie chciał? Znajdowałem się trzy kroki od niego, na mój
gust trochę za blisko. Wstyd mi było zmienić nagle kierunek, a przy tym
chodniku oprócz hotelu nie było nic. Czy mam rzucić mu parę pensów? Lecz on
przecież nie żebrze; nie leży przed nim kapelusz ani pudełko po butach. Czyżby
apelował do znanej słowiańskiej uczuciowości, mojej oraz Conrada? A jak się
taka słowiańska uczuciowość przejawia? Że usłucham go i ominę hotel z daleka?
Na to już za późno, ale gdyby nawet, byłoby to raczej wyrazem uczuciowości
anglosaskiej, napis na tej tablicy adresowany był przecież przede wszystkim do
Brytyjczyków: był po angielsku, nie w języku słowiańskim lub jakimś innym. Zaciekawiło
mnie to. Jestem przecież fachmanem, no nie? Specjalistą od pierwiastków
uczuciowości słowiańskiej w twórczości, jak i w życiu. Zanim zrobiłem trzy
kroki, uczuciowość słowiańską już wymyśliłem. Przejawem uczuciowości
słowiańskiej byłoby, gdybym nie zważając na faceta z tablicą wszedł do hotelu,
wynajął jeden z najlepszych pokoi, rozgościł się, zszedł do hotelowej
restauracji, spożył obfity obiad, wychylił szklaneczkę whisky lub, jeszcze
lepiej, flaszkę szampana, a następnie ni stąd, ni zowąd na cały głos nawymyślał
kelnerowi, recepcjonistce albo samemu kierownikowi zmiany od świńskich
wyzyskiwaczy, krwiopijców i kapitalistycznych swołoczy. Po czym spokojnie, jak
gdyby nigdy nic, wróciłbym do swojego pokoju, aby oglądać telewizję.
Jakoś tak wyglądałaby uczuciowość słowiańska, gdyby Słowianinowi w Londynie nie
brakowało bazy materialnej. Wesoła rozpacz: skoro już mam tę nowo nabytą płeć, czemu nie miałbym się nią
pobawić? Nie jestem rasistą i w uczuciowość słowiańską nie wierzę ani trochę
bardziej niż w słowiańskie uszy, ale będąc profesjonalistą, wiem, że byłoby to
właśnie coś takiego, nieskoordynowanego, niezrozumiałego, lecz wspaniałego;
czysty okrzyk bez echa, nieczytelny napis, biegnący przez całą ścianę. Wszelka
działalność praktyczna, każda zmiana w realnym, materialnym świecie
pozbawiałaby ten akt cech uczuciowości. Gdyby coś takiego jak uczuciowość
słowiańska w ogóle istniało; nie chcę przez to powiedzieć, że nie istnieje, dla
kogoś – lecz sam nie życzę sobie, by moją uczuciowość opatrywano jakimiś
etykietkami. Ten człowiek przed hotelem zmylił mnie. Tablica miała napis także po drugiej
stronie, kiedy wchodziłem w hotelowe drzwi, facet obrócił ją tak, bym mógł
przeczytać: „Protest against victimization". Tego nawet porządnie
nie rozumiałem. Pojąłem, że postąpiono z nim nieładnie, ale co go konkretnie spotkało,
nie mogłem się domyślić. Głupio byłoby żałować go i nawet nie wiedzieć
dlaczego; w aspekcie ludzkim zakrawałoby to nawet na bezczelność. Ostatecznie,
odstoi swoje i pójdzie do domu; zje niedzielną kolację, wypije ze dwa piwa i po
wiadomościach wieczornych prześpi się z żoną. Mój przypadek jest gorszy.
Wkrótce skończy mi się dziesięciomiesięczne stypendium, przyznane na badanie
pierwiastków uczuciowości słowiańskiej w twórczości Josepha Conrada, a więc
straci także ważność zezwolenie na pobyt. Wieczorem wrócę do pokoju, w którym
już prawie trzy kwartały spędzam czas w samotności. Witam się z portierem,
zamieniłem też kilka słów z chorwacką sprzątaczką, lecz jedyną osobą, z którą
łączą mnie liczące się stosunki, jest profesor Okey-Dokey, on zaś taktownie mną
gardzi. Zrobił dla mnie, co się dało: wymyślił pracę o uczuciowości
słowiańskiej w twórczości Josepha Conrada i wykołatał na nią
dziesięciomiesięczne stypendium. W uczuciowość słowiańską z pewnością nie
wierzył ani trochę bardziej niż ja, choć w żaden sposób nie dał mi tego poznać;
ja jemu zresztą też nie. Odnosił się do mnie z roztargnioną serdecznością
człowieka, któremu za dwie minuty odchodzi pociąg. Właściwie z jego punktu
widzenia pociąg odchodził mnie. Tak czy owak, był to stosunek między dwoma
ludźmi na peronie. Zaczynałem to rozumieć. Pierwiastki uczuciowości słowiańskiej! Szło nie o to,
że profesor Okey-Dokey mógłby nie być człowiekiem wspaniałym, lecz o to, že
stosunki pełnowartościowe nie mogą opierać się na nieprawdzie, nawet jeśli
posługują się nią obie strony. Okey-Dokey był intelektualnym drapieżnikiem, a
dla mnie zrezygnował ze swojej drapieżności, jakby była ona jedynie pożyczoną
niedźwiedzią skórą, w której pozował fotografom. W duchu miał sobie za złe to
intelektualne ustępstwo, do którego go przymusiłem. Zrobił dobry uczynek, nawet
za cenę wielkiego kompromisu, dzięki czemu uwolnił się ode mnie jako człowieka.
Nie wymagał, bym okazywał mu wdzięczność, był uprzejmy, ba, w jakiś zdradzający
niecierpliwość sposób nawet serdeczny, ale spodziewał się, że przynajmniej na
papierze będę w uczuciowość słowiańską wierzył, i za tę nieuczciwość
intelektualną – wspólną nam obu – gardził mną. Być może, gardził też sobą, lecz
przede mną tym się nie chwalił, a tak znów dobrze, by to u niego zauważyć, go
nie znałem. A może nie cenił mnie dlatego, że nie umiem rozwiązać swych
problemów samodzielnie i tam, gdzie tkwią rzeczywiście, czyli u siebie w kraju.
Może tematem słowiańskiej uczuciowości chciał dyskretnie odesłać mnie na moje słowiańskie podwórko.
Lub może byłem tylko przewrażliwiony, tak odczytując jego standardową angielską
grzeczność; może cała ta uczuciowość słowiańska to nic innego jak tylko
przewrażliwienie. Jakkolwiek z tym było, raptem zaciekawiło mnie, czy umiem
wzbudzić w sobie jakieś uczucie do tego faceta przed hotelem. Moje uczucie,
własne, z mym monogramem. Nie wiem, czemu przedmiotem mojej ciekawości stał się
akurat on. Sterczał tam i nagle... Sterczał tam już od tygodnia, częstując mnie
swą historią, a ja go nawet nie zauważyłem. Prosił mnie, bym omijał ten hotel,
i póki o tym nie wiedziałem, omijałem go; teraz do niego wchodzę. Czy tym
uczuciem chciałem go prosić o wybaczenie? Lecz wyrzuty sumienia to uczucie do
nas samych, przynoszą ulgę nam, a nie komuś.
Publisher | Fundacja Pogranicze |
Source of the quotation | Ostatni koń Pompeji |
Bookpage (from–to) | pp. 14-18 |
Publication date | 2005 |
|