Évkönyv (Magyar)
Előbb a tenger, innen a magasból.
Tíz évvel ezelőtt, a mocskos ostiai parton, borzongató undorát kellett az embernek
legyőznie ahhoz, hogy úszhasson a tengerben. Belegázolt, belévetette magát az
imádott őselembe, s mintegy ötvenméternyire, ott, ahol már nem érhet le a láb,
vastagon lebegő, hullámzással csapódó, nyúlós és síkos és nyálkás szemétbe került.
Nagy kérdés: behunyjam-e a szemem, és úgy ússzak tovább, mintha nem is érezném
és látnám, amit érzek és látok, vagy tegyem ugyanezt nyitott szemmel? És a másik
nagy kérdés: visszaforduljak-e, vagy ússzak-e tovább ebben a szemétben, abban
a reményben, hogy egyszer majd kikerülök belőle? Amit a hullámzás a part felé
sodor, oda veti vissza a part, ahol a mély víz és a sekély víz találkozik. A
tengerben is egyszerre két seprő seper. Ennyi szemetet a hatalmas víz se nyelhet
el; kivetné magából, ám partot se érhet, mert onnan visszalöki a hullámtörés.
Aztán a pineák, még mindig innen a félmagasból. Rómában pedig fulladoznak, agonizálnak
a pálmák. A szálloda udvarán, mintha csak lehorgasztaná fejét, visszabicsaklott
a törzsére, és elszáradt legyezős, büszke koronája. Vagy tán előbb száradt el,
aztán tört meg a nyaka. Tudom, láttam, miként pusztul a tölgy és a fenyő, de
nem tudom, miként pusztul a pálma és a pinea.
Hullámzik, döng, reng, csikorog, mérges gázainak párájában reszket, saját életenergiáinak
visszaverődő hullámaitól pusztul az óriási város.
Nekem az autók elsősorban esztétikai problémát jelentenek. Nem illenek abba
a képbe, amit a szemem látni kívánna. Dilettáns képződménynek, ügyetlen tákolmánynak
látok minden gépkocsit, és nem értem, hogyan keveredtem közéjük. Túl anyagszerűek
is ahhoz, hogy természetes módon anyagszerűek lehessenek. Egy épület több száz
évig él, s egy utca vonala még akkor is őrzi az egykori építkezők keze nyomát,
ha egyetlen építményük se áll már; az épület helyére épület került, s így marad
meg az eredeti alapvonal. A falevél minden évben lehullik és elrothad. Az autó
nem él, bár egy ideig halad, de nem is rothad el. Az autó semmit nem őrizett
meg se a szekérből, se a batárból, se a csézából (amelyen Csicsikov megérkezett),
se a homokfutóból. Egy kerékjevesztett, félrebillent, szúvaktól átrágott, tyúkoktól
lerondított, parasztudvar szegletébe taszított szekér látványa megindító, mert
az én testem halála. A kibelezett autóknál nincsen undorítóbb látvány. A kibelezett
autók dögtemetőjének nincsen természetes méltósága; nem enyészetükbe feledkezett
tárgyak ezek, hanem kiforgott eszmék üres dögjei.
A haladás és a sebesség eszméje sokat ígért, de idegen maradt mindattól, amit
korábban természetnek neveztünk. A gondolkodás úgy segített magán, hogy azt
mondta, hogy van első természet, a hatalmas, és van második természet, ez a
miénk. Igaz, sikerült a kettőt elválasztani, ám rögtön kiderült, hogy második
az nincsen, a miénk a hatalmason nem diadalmaskodhatik, miként remélte. Az autó
nem más, mint egy kínban és reményben fogant kényszeres szabadságeszme tárgyi
képződménye, s valamennyien, akik belé ülünk, ennek a természetidegen eszmének
a foglyai vagyunk. Az autóban a természet foglyai közlekednek az igényeik szerint
letarolt térben, és boldogan kormányozzák a magánzárkájukat. Az autó csúnya.
Egy téveszmétől nem várhatom el, hogy szép legyen. Nincsen szép autó. Helyesebben
minél szebb óhajtana lenni, annál inkább láthatóvá válik az a görcsös erőfeszítés,
hogy olyan legyen, mint egy batár, egy bogár, egy hajó, egy széltől meglebbentett
kendő, hogy valamilyen legyen. Számomra azok a legnevetségesebb küllemű autók,
amelyek olyanok akarnának lenni, amilyen egy autó. Mert bármiként is igyekezzenek
furfangos tervezői, az autójuk legfőképpen semmilyen marad. Olyan lesz, mintha.
De nem olyan.
Marcus Aurelius lovas szobrát is kikezdték a pöfögő bélgázaikkal. Néhány éve
elvitték, kijavítják, konzerválják, olyan lesz, mint egy befőtt, most üres a
talapzata. A nagy emberi természettudományunk, mely elpusztítja a pineát, elfertőzi
a tengereket, meggyilkolja a pálmát, likacsossá marja a márványt és nagyokat
harap a bronzból, ugyanakkor lehetővé teszi, hogy a pusztuló kultúra kegytárgyait
átmentsük egy olyan holnapba, mely az örök idők élményét már hallomásból se
ismeri többé, hanem csak holnapot, holnapot liheg. Holnapnál nem lát tovább. Kiadó | Szépirodalmi Könyvkiadó, Budapest |
Az idézet forrása | p. 34–37. |
|
De levensloper Boek over een jaar (Holland)
Eerst de zee, hier vanuit de hoogte.
Tien jaar geleden moest men aan het vervuilde strand van Ostia een heftige walging
overwinnen om in zee te kunnen zwemmen. Men liep een eindje het water in, wierp
zich in het aanbeden oerelement en kwam na een meter of vijftig, wanneer de
bodem onder de voeten al verdwenen was, in het overvloedig op de deining dansende,
taaie, glibberige, lillende vuil terecht. De grote vraag was altijd: zal ik
met gesloten ogen verder zwemmen, veinzend niet te zien en niet te voelen wat
ik zie en voel, of doe ik dit met de ogen open? De andere grote vraag: zal ik
teruggaan of verder zwemmen in deze vuiligheid, in de hoop dat die op een gegeven
montent achter de rug is? Wat de golven naar de kant spoelen wordt door de kant
teruggeworpen naar waar diep en ondiep water elkaar ontmoeten. In de zee vegen
gelijktijdig twee bezems. Maar zoveel vuiligheid kan ook de grote plas niet
verstouwen, hij wil het uitspuwen maar krijgt het niet op de kant; het wordt
door de branding teruggeslagen.
Dan de pijnbomen, nog altijd hier vanuit enige hoogte.
In Rome verstikken en sterven de palmen. Op de binnenplaats van het hotel staat
er een, het lijkt alsof hij alleen het hoofd laat hangen maar hij is geknakt
en zijn trotse, waaiervormige kroon is uitgedroogd. Of misschien is eerst die
kroon uitgedroogd en brak de boom pas daarna zijn nek. Eiken en sparren heb
ik wel eens zien sterven, maar ik heb geen idee hoe de doodsstrijd van palm
en pijnboom eruitziet.
Ze golft en dreunt, deze reusachtige stad, ze beeft en knarst, siddert in een
nevel van giftige gassen, ze gaat ten onder in de teruggeworpen golven van haar
eigen levensbloed.
Voor mij zijn auto’s in de eerste plaats een esthetisch probleem. Ze passen
niet in het beeld dat mijn ogen zich wensen. Ik zie in elk motorvoertuig een
dilettanterig gewrocht, een stumperig lapwerk en ik begrijp niet hoe ik tussen
deze dingen verzeild ben geraakt. Ze zijn te veel gedacht vanuit het materiaal
om op een natuurlijke manier materiaalgetrouw te kunnen zijn. Een gebouw staat
verschillende eeuwen en een straat toont de hand van vroegere bouwmeesters,
ook als van hun gebouwen al niets meer overeind staat: op de plaats van een
gebouw komt een ander gebouw en zo blijft het oorspronkelijk patroon bewaard.
Boombladeren vallen elk jaar en vergaan. Een auto daarentegen leeft niet, hoewel
hij zich een tijdje voortbeweegt, en hij vergaat ook niet. De auto heeft niets
bewaard van de kar, noch van de karos of van de calèche (waarin Tsjitsjikov
arriveerde). De aanblik van een half gekantelde, door de wormen aangevreten
en door de kippen bevuilde, van een wiel beroofde, in een hoek van een boerenerf
achtergelaten kar ontroert want zo zal ook mijn lichaam sterven. Maar een gruwelijker
aanblik dan die van het uitgebeende karkas van een auto is nauwelijks denkbaar.
Een autokerkhof bezit nog geen greintje natuurlijke waardigheid. Hier liggen
geen in hun ontbinding achtergelaten voorwerpen maar de lege karkassen van uitgescheten
ideeën.
Het idee van vooruitgang en snelheid was veelbelovend maar bleef ver afstaan
van alles wat we vroeger natuur noemden. Het denken behielp zich door te beweren
dat er een primaire natuur was, de machtige, en een secundaire, die van ons.
Weliswaar lukte het deze twee te scheiden, maar al spoedig bleek dat die secundaire
niet bestond, wij kunnen de machtige niet verslaan, zoals we gehoopt hadden.
De auto is niets anders dan het concrete resultaat van een in pijn en hoop gebaarde
vrijheidsgedachte, en wij allen die erin plaatsnemen zijn de gevangenen van
deze tegennatuurlijke gedachte. De gevangenen van de natuur bewegen zich in
hun auto’s door het landschap dat overeenkomstig hun behoeften is platgewalst;
gelukzalig zitten ze achter het stuur van hun isoleercellen. Auto’s zijn lelijk.
Van een dwaalidee kan men niet verwachten dat ze mooi is. Een mooie auto bestaat
niet. Beter gezegd: hoe mooier een auto probeert te zijn, des te zichtbaarder
wordt de krampachtige poging het ding eruit te laten zien als een koets, een
tor, een schip of een wapperende doek in de wind, om tenminste ergens op te
lijken. Voor mij zijn de meest lachwekkende auto’s die auto’s die er vooral
als een auto uit willen zien. Want hoe zeer sluwe ontwerpers zich ook uitsloven,
hun auto lijkt vooral nergens op. Hij lijkt alsof. Maar is het niet.
Ook het standbeeld van Marcus Aurelius te paard is aangevreten door hun knetterende
darmgassen. Een paar jaar geleden is het weggehaald om te worden gerestaureerd,
verduurzaamd, het wordt een conserven-standbeeld, nu is de sokkel leeg. Onze
machtige natuurwetenschappen die de pijnbomen vernietigen, de zeeën vervuilen,
de palmen vermoorden, het marmer aanvreten en grote stukker uit het brons rukken,
maken het tegelijkertijd mogelijk dat de relikwieën van een ten onder gaande
cultuur gered worden voor een toekomst die geen herinnering meer heeft aan de
antieke tijden, zelfs niet van horen zeggen, en alleen nog maar morgen hijgt.
Zonder verder vooruit te kijken.
Kiadó | Van Gennep, Amsterdam |
Az idézet forrása | p. 27-30. |
|